Сарапшылардың есептеуінше, биыл сәуірде экономиканың нақты секторы сенімді өсуді жалғастырды. Бұған ең бірінші кезекте құрылыс, транспорт және қоймалау бағыттарындағы жоғарғы қарқын әсер етті. Жарты жылға шолу жасаған Экономиканы қолданбалы зерттеулер орталығы (AERC) мұнай өндірудің жоғарғы деңгейі тау-кен саласын ынталандырып жатыр деп есептейді.
Алайда нақты сектордағы оң динамикаға халықаралық сауда мен мемлекеттік бюджеттің орындалуындағы төмен көрсеткіштер сай келмей тұр. Экспорт жылдық мәнде 11,9%-ға қысқарған. Әсіресе Азия елдеріне шикі мұнайды сату бойынша қатты төмендеу байқалады. Бұл әрине, өз кезегінде Ұлттық қор түсімінің азаюына, ол әрі қарай республикалық бюджет трансфертіне, мемлекеттік бюджеттің кірісі мен шығысына зардабын тигізбек.
«Сәуірдің соңындағы жағдай бойынша мемлекеттік бюджеттің орындалуы 96% болды. Алайда оның әртүрлі құрамдас бөліктерінің орындалуында әжептәуір айырмашылық бар. Жоспарланған мақсаттың 86%-ын ғана орындаған республикалық бюджеттің ахуалы жергілікті бюджеттің тәуір көрсеткіштеріне кері әсер етуде. Республикалық бюджеттің толық орындалмауы Ұлттық қордан жоспарланған трансферттердің аз болуымен түсіндіріледі. Бұл трансферттер мұнай секторынан түсетін салық түсімдерінің азаюына және Ұлттық қордың тұрақтандыру портфелінің қысқаруына байланысты толық көлемде жүзеге асырылмайды», делінген AERC шолуында.
Әрі қарайғы тізбек былай жалғасады:
Мұнай секторындағы кәсіпорындардан келетін салық түсімінің төмендеуі корпоративті табыстың азаюына байланысты. Корпоративті табыс мұнай бағасының арзандауы және азиялық нарыққа экспорттың қысқаруына байланысты қысым жағдайында тұр. Тау-кен өнеркәсібінде айрықша жылдам өсім байқалып отыр. Бұл ел экономикасына елеулі үлес қосып жатыр. Өндірістің орнықты жоғарғы деңгейіне қарамастан мұнай экспорты құлдырап жатыр. Бұл ахуал егжей-тегжей талдауды талап етеді. Экономиканың нақты секторы ептілік көрсетуде. Қысқамерзімді экономикалық индикатор (ҚЭИ) биыл қаңтар-сәуірде жылдық мәнде 108,5% пайыз болды.Мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің орындалуы қаңтар-наурыздағы 93%-дан қаңтардан сәуірге дейінгі аралықта 96%-ға дейін жақсарған. Бұл республикалық бюджеттің орындалуының сәл де болса жоғарылауымен байланысты. Республикалық бюджеттің кірісі жоспарлы көрсеткіштен қалыңқы, алайда оның деңгейі сәуірде 86%-ға дейін (наурыздағы 83%-дан) жоғарылады.
«2020 жылы дағдарыс басталған сәттен 2023 жылға дейін бюджеттің жалпы тапшылығы және мұнайлық емес тапшылық та тұрақты түрде төмендеді. Алайда осы кезеңде мұнайға қатыссыз тапшылық орташа алғанда жалпы тапшылық көлемінен 3,2 есе асып түсті. Бұл бюджеттің мұнай табысына тым қатты тәуелді екенін айғақтайды. 2024 жылы екі тапшылық та өсе бастады», дейді сарапшылар.
Шолуда жазылғандай, 2030 жылға дейінгі фискалды басқару тұжырымдамасына сәйкес, бюджеттік бақылау көрсеткіштеріне (ІЖӨ-нің 2%-ымен шектелуге тиіс жалпы тапшылықты және ІЖӨ-нің 5%-ымен шектелуге тиіс мұнайға қатыссыз тапшылықты қоса алғанда) 2030 жылға таман қол жеткізілуге тиіс. Бірақ фискалды органдар қазірден тәртіп бұзып жатқан көрінеді. Биыл қаңтар-сәуірде бюджеттің жалпы тапшылығы 76,4 млрд теңгеге жетсе, мұнайға қатыссыз тапшылық 2,48 трлн теңгені құраған.