Ұлттық өнер, ұлттық нақыш, ұлттық бояу – сандаған жыл өтсе де әр халықтың табиғатымен бірге жасайтын құндылықтар. Әсіресе бүгінгідей жаһанданған қоғамда тарихтан тамыр тартатын ұлттық белгілер де заманға сай жаңаша түрленіп, жаңаша қалыпқа еніп келеді. Тіпті ұлттық нақыштағы дүниелер қазір сәнге айналды десек болады.
Иә, қай салада да қазіргі уақыттың тынысы мен талабын ескермеуге әсте болмас. Осы орайда Әбіш Кекілбаевтың «Дәстүр-әдеппен, әдет-ғұрыппен, мың жылдап қалыптасқан дағдымен күресу – есуастық. Бірақ оның бәрін жаңа жағдайға лайықтамай, жаңғыртпай, сол қалпында ұстануға тырысу – өз аяғыңды өзің тұсап, өз қолыңды өзің кісендеумен бара-бар» деген ойлы сөзі еріксіз еске түседі. Қарыштап дамыған қоғамда әр ұлт өзіндік өрнектерімен, халықтық сипатымен ерекшеленеді. Қазақтың ұлттық өнері де дәстүр-салтымен астасып, жаңғырып келеді. Мәселен, халқымыздың қолөнерін қайта жандандырып жүргендердің бірі – этнодизайнер Ырза Тұрсынзада. Шебер кесте тоқу, сырмақ сыру, құрақ құрау секілді салтымызды заманауи технология тілімен шебер үндестіріп жүр. Әлқисса.
Әже тәрбиесінде өскен шебер ұлттық өнерге бала кезінен қанық. Жастайынан көне дүниеге, көркемдікке жаны құмар. Алғашқы топтамасы алты құрақ көрпе мен алты жастықтан тұрған Ырза Тұрсынзада бастаған шеберлер толықтай қазақы нақышта үй сәндейді, қыздың жасауын, кестелі ұлттық киімдер тігеді. Мұның бәрі қазіргі заман стилімен ұштасады. «Оюлы әуендер», «Шатқалдағы суреттер», «Көктем вальсі» сынды бірегей топтамалары – осы шығармашылық еңбектің жемісі.
Иә, бүгінде басқа әлемнен оқшау өмір сүру мүмкін емес. Жер-жаһандағы өзгерістер мен жаңашылдықтардың бәрі біздің қоғамға тез-ақ сіңіп үлгеріп жатыр. Өзге жұрттың таңсығына еліктеу бар екені де рас. Жан-жақтан жүгіре жарысқан жат мәдениет. Десек те Ырза Тұрсынзаданың айтуынша, тарихи тамыры болмағандықтан, жат дүние тез шаршатып, оның ғұмыры ұзаққа бармайды. Сондықтан, қайткен күнде де халық ұлттық құндылықтарға бет бұрып, өз дәстүріне қайтып оралады.
«Шекара ашылып, әлемдегі барлық жаңалық қазақ жеріне келіп жатыр. «Land Cruiser» қазақтардың ұлттық көлігіне айналды десек болады. Бұл біз үшін әдеттегі жағдай болып отыр. Сән әлеміндегі түрлі брендтер де біздің қоғамды жаулап алды. Бірақ бәрібір оның барлығы жат қой, өзіміздікі емес. Тарихи тамыр, ұлттық рең жоқ. Оның бәрі әдемі, жылтыр, бірақ біздікі емес. Мысалы, кәуапты қанша жесек те, бесбармаққа ештеңе жетпейді ғой. Халық әбден тойды. Ежелден қазақтың тұрмысында болған жабдықтар, жиһаздар мен бұйымдар жоғалған жоқ және өзектілігін де жоғалтқан жоқ. Оны тек қазіргі уақытқа бейімдеу керек, мұны істеп те жатырмыз. Мен халыққа ұлттық дүниенің қажет екенін түсіндім де, бұл іске бел шешіп кірісіп кеттім», дейді ол.
Қолөнерші бұл кәсібіне көп күш пен қаражат жұмсаған. Ісмерлікті табысқа кенелу үшін ғана емес, ата-бабадан асыл мұра болып қалған ұлттық қолөнерді жан қалауы, өмірлік шешімі деп білді. Ісмерлік өнерге деген ынта-ықыласы бүгінде қолөнершіні орасан табысқа жеткізіп отыр. «Алтын орда» авторлық дизайн үйін құрудан басталған қадам қазір шетелдік көрмелерге жиі шығады. Этнодизайнердің «Deluxe» санатындағы көздің жауын алатын дүниелеріне сұраныс та күшті.
«Шынын айтқанда, қазақ жерінде көрпенің бағасын көтерген мен. Басында айналамдағы ауқатты, сәнқой, қазіргі заман тілімен айтқанда, соңғы трендтерден хабардар әйелдер түсінбестік танытты. «Не істемекшісің? Бұл кімге керек? Ешкім сатып алмайды» дегендер болды. Ал мен: «Сатып алмай-ақ қойсын. Өзім үшін істеп жатырмын. Бекер сөйлемеңдер, менің дүниелеріме кезекке тұратын уақыт әлі келеді» дейтінмін. Қазір мені: «Кәдімгі көрпеден өзіне имидж жасап алды» дейді. Мен мұндай мақсатты тұтқан жоқпын. Әрі бұл кәдімгі көрпе емес», дейді шебер.
Иә, Ырза Тұрсынзаданың жеке имиджіне айналған құрақ көрпе – қарапайым көрпе емес. Ең алдымен, бұл – мәдениетіміздің бір бөлшегі, сандаған ғасыр жасаған ата-баба дәстүрі. Ғасырлар қойнауынан жеткен қолөнер. Шебердің айтуынша, ұлттық дүниенің адам жанына шипа болатындай да қасиеті бар. Мысалы, құрақ көрпе адамның энергетикасын тазартады.
«Шетелде біздің өнерге қызығушылық үлкен екені рас. Алысқа жиі шығамын, көрмелерге көп қатысамын. Сондай кездерде көп сұрайды, қатты қызығады. Фэшн-индустрия майталмандарының біздің ұлттық киімдерге таңдай қаққанын талай көрдім. Қазақы дүниелердiң көп элементтерiн өз үлгiлерiнде көрсеткiсi келетiндер де бар. Турист шетелдіктер үшін эксклюзивті дизайндар жасап жүрмін. Қысқасы, ұлттық ерекшелікпен, ұлттық әдемілікпен таңғалдырғым келеді», дейді Ырза Тұрсынзада.
Ұлттық болмыс пен ұлттық бірегейлікті сақтап жүрген қолөнершілер екенін жоққа шығармаймыз. Елімізде кәсіби шеберлердің саны көп емес. Кейінгі уақытта қоғамда қолөнерді қайта жаңғырту, шеберлердің мәртебесін белгілеу мәселесі жиі қозғалып жүр. Ісмерліктің қыр-сырын жастарға үйретіп, келер ұрпаққа аманат етіп қалдыру керек. Ата-баба мұрасын сақтауды парызына балаған кейіпкеріміз бүгінде қаншама шәкірт тәрбиелеп, ұлттық өнердің ізгі жолын әр тарапқа таратып отыр.