Төтенше жағдайдың алдын алу міндеті

Елдегі мемлекеттік орман қорының алқабы 31 млн гектарды, оның ішінде орманмен көмкерген жерлер 13,9 млн гектарды құрайды. Қазір мүдделі мемлекеттік органдар бірлесіп орман өртінің ауқымды алқаптарға таралуына жол бермеу жөнінде іс-шара қабылдап жатыр.

Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаевтың айтуынша, орман шаруашылығын жабдықтау нормасы мен нормативі қайта қаралып бекітілді. Онда өртке қарсы техника мен жабдықтар тізімі кеңейіп, саны да көбейді. Сондай-ақ Мәжіліс депутаттарының бастамасымен әзірленген, ірі орман өрттерін сөндіруге әкімдікте әуе жанармайы резервін құруда заңнамаға түзету енгізуді Мәжілістің бірінші оқылымына, 23 сәуірде шығару жоспарланған. Бұған қоса Үкіметтің №604 қаулысына орман шаруашылықтарын утиль төлем есебінен жабдықтау мүмкіндігіне қатысты өзгеріс енді. Елдің оңтүстік өңірінде өрт маусымы 26 наурыздан, батыс, солтүстік және орталық өңірлерге 7, ал шығыста 14 сәуір­ден бастап белгіленді. Сонымен қатар 2023 жылы ведомство Төтенше жағдайлар министрлігімен бірлесе бекіткен алгоритм, табиғи өрттерді бірге жоюда өзінің тиімділігін көрсетті.

Орман шаруашылықтарын қамтамасыз етуге 2023–2027 жылдарға арналған жалпы қаржыландыру көлемі 68 млрд теңгені құрайды. Бюджет тапшылығына байланысты республикалық бюджеттен қаржыландыру 8,7 млрд теңгеден 3,1 млрд теңгеге дейін қысқарған. Биыл жыл басынан бері 3,7 млрд теңгеге 136 шағын орман патрульдік кешені мен 60 трактор сатып алынды. Құны 11,3 млрд теңгеге тең қалған техника мен қажет құрылғылар маусым айының соңына дейін сатып алынады. Оған қоса қажет техника сатып алуға жергілікті бюджеттерде 6,3 млрд тең­ге қарастырылған. Қабылданған шара 11 өңірдің орман шаруашылығы тех­ни­касын жаңартып, 100%-ға жарақтандыруға мүмкіндік береді.

Десе де, 7 сәуірдегі жағдай бойынша Ақтөбе, Атырау, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан мен Түркістан облысының орман шаруа­шы­лығы және «Семей орманы» резерваты өрт маусымына дайын болмады. Ведомство тексеріс нәтижесі бойынша облыс әкімдіктеріне, кемшіліктерді жою және техника мен жеке құрамды толық жауынгерлік әзірлікке келтіруге бірқатар талап ұсынды. Анығы жыл басынан бері мемлекеттік орман қоры аумағында жалпы ауданы 4 831 га құрайтын 32 орман өрті тіркелген.

Өңірлерде аумақты тазарту мен жер жырту жұмысы жалғасып жатыр. Сондай-ақ орманды дала алқабында профилактикалық жұмыс басталды. Кейбір әкімдікке дайындықты тиісті деңгейде жүргізбе­гені туралы 700-ден астам ескерту берілді. Мобиль­ді топтар күнделікті рейд жүргізіп, 475 заң бұзушылық анықталды. Қазгидромет болжамына сәйкес жазда құрғақшылық болады, шөп қалың өседі, жоғары өрт қаупі қатері сақталады.

Қазіргі Төтенше жағдайлар министрлігі Командалық орталығында жедел топ тәулік бойы жұмыс істейді. Оған қоса әуе кемелерінің кезекшілігі ұйымдастырылып, Қорғаныс министрлігінің, Ұлттық ұлан мен Ұлттық қауіпсіздік комитетінің су ағы­зу құрылғылары бар әуе кемелерін тарту алго­ритмі бекітілді. Қауіпті аймақтарда ұш­қыш­сыз ұшу аппараттары іске қосы­лады. Елде барлығы 400-ге жуық өрт сөндіру бекеті жыл бойы жұмыс істейді. 

Су ресурстары және ирригация ми­нистр­лігі былтырғы су тасқынына жүр­гізілген талдауды ескеріп, елді мекендерді тасқын судан қорғаудың тиімді шаралары қабылданды. Мүдделі органдармен бір­ге, қауіпті учаскелер мен гидротехни­ка­лық құрылыстар бақылауға алын­ды, су тасқынын болдырмау іс-шарасы­­ның іске асырылуы тексерілді. Өңір­лер­де 590 км қорғаныс бөгеті мен білікке жөн­деу жұмысы жүргізіліп нығайтылды, 164 км дренаж жүйесі жөнделіп салын­­ды, 658 км канал мен арық қазылды. Өзен арнасындағы 360 км жағалау бекітіліп, тү­бін тереңдету жұмысы жүргізілді, 190 км өзен аумағы тазартылды. Командалық орталық базасында су ресурстары, ішкі істер, көлік, цифрландыру ведомствосы және Қазгидромет өкілдері қатысуымен су тасқынына қарсы жедел штаб іске қосылып, барлық өңірде жұмыс істеп тұр.

Су тасқыны басталғалы бері шамамен 4,3 млн текше метр су сорылды, 600 мыңнан астам құм салынған қап төселіп, 800 км-ден астам арық тазартылды. 383 адам эвакуацияланды. 51 мыңнан астам мал қауіпсіз орынға айдалып, бүгінде кері қайтарылды. Автомобиль жолын су шайған 176 жағдай мен су жырып өткен 25 учаске тіркелді. Қазір бақылауда тұрған 21 автожол мен су жырып өткен 5 учаске бар.

Өрт қаупіне дайындық аясында Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі та­би­ғи өрттерді мониторингілеу бойын­ша кешенді жұмыс жүргізіп жатыр. Ол 3 негізгі кезең бойынша жүзеге асты: өрт­ке дейін, өрт кезінде және өрттен кейін. Бұл тәсіл әр кезеңде жедел дерек ұсынуды қамтиды және уақтылы әрекет ету мен зар­дапты нақты бағалауға мүмкіндік береді. Ведомство өрт қауіптілік класы мен өрт қауіптілік индексін көрсететін кар­та әзірледі. Карта mchs.gharysh.kz гео­ақпараттық және Tabigat.gov.kz ақпа­рат­тық жүйесінде қолжетімді.

Жүйе екі негізгі құралдан тұрады: Бірін­ші, өрт қауіптілік класы – Қазгидромет де­рек­тері негізінде, метеожағдайлар мен өсім­діктер жамылғысының түрін ескере оты­рып, ормандағы өрт қауіпсіздігі қағи­­да­сына сәйкес есептеледі. Екінші, өсім­дік ерек­шелігін ескеріп, ғарыштық және метео­рологиялық деректі талдау негізін­де қалыптасады және елдің бүкіл аума­ғын қамтиды. Бұл тәсіл жерүсті метео­стан­салары мен Жерді қашықтан зондтау спут­никтік деректерін біріктіреді. Нәти­же­сін­де, бүкіл ел аумағы қамтылып, болжам дәлдігі артады. Сондай-ақ биылдан бастап еліміз ғарыш және ірі апаттар жөніндегі халықаралық хартияға қосылды, бұл төтенше жағдайда халықаралық серік­тес­терден суреттерді тегін алуға жол ашады.

Былтыр күрделі және орташа жөндеу шеңберінде жаңа 227 су өткізу құбыры салынған. 302 су құбырының құры­лыс жұмысы жыл соңына дейін аяқталады. Шығыс Қазақстанда 4 көпір күрделі жөндеуден өтіп, Ақмола  мен Қостанай өңірінде 2 көпір жөнделіп болды. Бұл бағыттағы жұмыс алдағы жылдары да жалғасады. Ол туралы Көлік министрі Марат Қарабаев айтты.

Ведомство мәліметіне қарағанда, 8 мың құбыр қар мен мұздан тазартылды, 100 мың текше метр инертті материал дайындалып, оның 40%-ы қолданылды. Сон­дай-ақ су басу қаупі бар жол жиектері­не арнайы сигналдық белгілер орнатылды. Қабылданған шаралар нәтижесінде су тасқыны кезеңі штаттық режімде өтіп жатыр. Жол төсемі мен жасанды құрылыстардың бұзылуына жол берілген жоқ. Әйтсе де, автомобиль жолдарын су басу бойынша 17 факті тіркелген.

Бүгінде көлік қозғалысына шектеу тек Петропавл қаласы айналма жолында  қойылған, ол жерде баламалы жол қамтамасыз етілген. Қауіпті учаскілерде тәулік бойы бақылау жалғасып жатыр. Бір мыңға жуық мамандандырылған техника бекітілген. Күнделікті жағдайды бақылауға министрліктің Ахуалдық орталығы мен «ҚазАвтоЖол»-дың диспетчерлік қызметі тәулік бойы жұмыс істеп тұр.

Теміржол саласында су тасқыны кезе­ңін­де теміржол мен жасанды құры­лыстың тұрақты жұмысын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүргізілді. Төтенше жағдайлар министрілігінің аумақ­тық органдарымен бірге темір­жолдан жоғары орналасқан 83 суқоймасы мен бөгеттің жай-күйі тексерілді. Мұзды талқандау мен қар көшкінін түсіру бойынша 6 теміржол учаскісінде бұрғылау-жару жұмыс жүргізілді. Қазір еріген су көлемін өткізу штаттық режімде жүзеге асырылып жатыр. Су тасқыны қаупі бар 673 учаскіде тәулік бойы бақылау ұйымдастырылған. Еріген судың жиналуы Ақмола мен Қостанай облыстарында байқалады.

Өрт сөндіруде шұғыл әрекет етіп, тиісті күштерді жұмылдыратын мемлекет­тік органдардың іс-қимыл алгоритмі әзір­ленген. Алайда Павлодар мен Абай облысында болған табиғи өрт бұл алгоритмнің орындалмай отырғанын көрсетті. Мысалы, Абай өңірінде орман шаруашылығы мекемесі қызметкері Төтенше жағдайлар, Ішкі істер мен Қорғаныс министрліктеріне өрт шыққаны туралы тез хабар бермеген. Павлодарда да осындай жағдай болды.

«Экология, Төтенше жағдайлар және Ішкі істер министрлігіне екі өңірдегі өрт шығу себебін тексеріп, тиісті шара қабыл­дауды және кінәлілерді анықтап, жауап­к­ершілікке тартуды тапсырамын. Қазги­дромет болжамы бойынша жаз ыс­тық әрі құрғақ болады. Әсіресе батыс пен шығыста және оңтүстікте өрт қаупі күшеюі мүмкін. Дала мен орман алқаптарында қазірдің өзінде өрт шығып жатыр. Сондықтан барлық қызметтер шұғыл қимылдап, үйлесімді әрекет етуі қажет», деді Олжас Бектенов.

Тексеріс көрсеткендей, табиғи өрттің алдын алу мен жою жөніндегі іс-шаралар жоспары барлық өңірде бірдей тиісті дең­гей­де іске асырылып отырған жоқ. Жам­был, Қостанай, Түркістан, Ақтөбе, Қарағанды, Абай, Жетісу және Ұлытау облысын­дағы елді мекендер айналасынан минералды белдеу жасау жұмысы басталмаған. Далалы жерде, орманда өрт шықса, бұл ауылдарға қауіп төнеді. Ал Батыс Қазақстан, Қостанай, Қарағанды, Ұлытау облысында елді мекендер аумағын қураған шөп пен қоқыстан тазарту жұмысы әлі жүргізілмеген. Ақтөбе, Павлодар, Қызылорда, Атырау, Батыс Қазақстан, Қостанай, Түркістан, Солтүстік Қазақстан, Жамбыл облыстарының ор­ман мекемелері өрт қаупі жоғары кезеңге да­йын емес.

Өңір әкімдеріне дайындық жұмысын күшейтуді және бұл мәселені тікелей бақылауға алуды жүктеген Үкімет басшысы, бірқатар мемлекеттік тиісті ведомстволарға нақты тапсырма берді.