Ертеректе Тобыл – Торғай өңірінде Шайынғазы Мұхамеджанов деген ақсақал болған. Елімізде ауыл шаруашылығы ісін ұйымдастырушы ұжымшар басшыларының бірі еді ол кісі. Адалдығымен ел есінде қалған. Сол Шайынғазыны аудан басшылығы Пәленбай деген жерге барып артель, мойынсерік құрасын, адамдарды еңбекке жұмылдырасың деп аттандырады ғой.
Шайынғазы ат-арбасына бәйбішесі мен бар мүлкін салып алып, біраз жол жүріп, аталған жерге жетсе, көзіне тірі жан шалынбайды. «Келген жерім нақ осы ма еді» деп дағдарып біраз тұрып қалады. Амалсыз далаға қарап, «кім бар-ау» деп айғай салуға тура келеді. Сөйтсе, әр тұстан жер астынан адамдар қалбиып-қалбиып шығып келе жатқан көрінеді. Енді біраздан кейін Шайынғазының айналасына әжептәуір адам жиналады. Бәрі де жеркепеде тұрып жатыр екен. Өңдері жүдеу, жүздері солғын. Шайынғазыдан іштегі елдің жаңалығын естиді. Енді күш біріктіріп жұмыс істеу керегін, кешікпей егін салуға кірісетіндерін, Шайынғазының осы істі ұйымдастыруға жіберілген бастық екенін біледі.
«Сол жұмыстан бұрын сендер ең алдымен ертеңнен бастап, бастарыңа лашық болса да тамнан үй тұрғызуға кірісіңдер. Еңселеріңді жерден көтеріңдер. Мына күйлерің күй емес екен» деп Шайынғазы бірден халықты жаңа іске жұмылдырып, басқару тізгінін өз қолына алады.
Бірігіп іске кіріскен және жұмысты рет-ретімен қолға алған халық бір жазда еңсе көтеріп үлгереді. Бидай ұнынан нан пісіріп жейтін шамаға келеді. Азын-аулақ мал басы да өсе бастайды.
Келген жерінде жұмысты жақсы ұйымдастырып, жолға қойған Шайынғазыны басшылық мұнда да көп тоқтатпайды. Тағы бір жерге мойынсерік құруға жібереді. Ат-арбасын жегіп, қасына бәйбішесін отырғызып, аудан басшылығының жаңа тапсырмасы бойынша тағы да жолға шыққан Шайынғазыны қоштасуға келген халық тоқтатады.
«Әй, Шайынғазы! Сен бәріміздің басымызды қостың, елді еңбекке жұмылдырдың. Соның арқасында еңсе тіктеген жайымыз бар. Сол еңбегіңнің өтеуіне мына жылқыны саған байладық», дейді бір үлкен ақсақал.
«Жоқ, менің жылқы алуға хақым жоқ. Оны өздерің игіліктеріңе жаратыңдар. Маған артық зат қажет емес» деген Шайынғазы әңгімені көп созбай божысын қағып қалып, аяңдап жолға түседі.
Ақсақалдың түзулігі сондай кейін ұжымшар, кеңшар құрылып, шаруашылықтар іріленген тұста ферма меңгерушісінен зейнетке шығып жатқан Шайынғазыға шаруашылық басшылары келіп, «бұрынғыдай осы ферманы басқара беріңіз, сіз бізге әлі қажетсіз» дегенде: «жоқ, болмайды, Үкімет маған зейнетақыны қосымша табыс тауып, байысын деп беріп отырған жоқ, демалып, денсаулығын түзесін деп беріп отыр. Ендеше, Үкіметтікі дұрыс, сендердікі қате» деп зейнетке толысымен бір күнде артық жұмыс істемей, зейнеткерлігіне шығып кеткен көрінеді.
Осы ақсақалдың баласы Сейфолла Шайынғазымен «Егемен Қазақстан» газетінде ұзақ жыл бірге қызмет істедім. «Қыран ұяда нені көрсе, ұшқанда соны іледі» дейді ғой халқымыз. Сейфолланың түзулігі де әкесінен кем емес. Кейде сол түзулік былайғы халыққа қыңырлық секілді көрініп жататыны бар. Бірақ оған қыңқ деп жатқан Секең жоқ. Өз білгенімен жүреді. «Ел қалай дейді?» деген қағидат бұл кісіге мүлдем бұйырмаған.
Шетелдің қолға ұсталған арзан көліктері Астананы басып кеткен ана бір жылдары Секең «советтің» су жаңа «Нива» машинасын салоннан сатып алып мінді. Қызметтес біраз жігіттер сыртынан болсын Сейфолланы біраз сынады. «Сол ақшаға жарқыраған «ауди», «мерседестің» бірін алып мінуге болады ғой. Тоңқ-тоңқ еткен «Нивамен» қалада не істемек, ауылда тұрса бір сәрі» десті. Жұрттың осынау пікірін Секеңе айтып көрсек, «олары жалқаудың сөзі ғой, біздің жеріміз бен жолымыз «ауди», «мерседеске» арналмаған. Оның үстіне қазақтың бүтінделмей жатқан тіршілігі қаншама. Машина мінген екенсің қазақтың байтақ даласын көру керек, елге шығу керек, жолды-жолсызбен жүру керек, тіршілік құру керек» деп өз айтқанынан бет бақтырмады.
Негізінен тереңірек ойласақ, Секеңдікі дұрыс. Экономикалық көзқарас тұрғысынан келсек, қазақтың таулы-тасты байтақ даласы джиптер мен пикаптарға арналған. Егер халық еңбекшіл, әрекетшіл болса, біздің саясатымыз да осыған қарай аунар еді. Өйткені мына бос жатқан далада не жоқ дейсің. Неше түрлі емдік шөптер, жабайы жемістер... Өзен, көлдің балығын айтпағанның өзінде, бұл дала басқа да қаншама игілікке тұнып тұр. Еңбекшіл елдің адамдарының екі көзі осыны көріп жанар еді. Егер осы далада қазақ емес, неміс, жапон, корей немесе қытай, тіпті өзімізбен көрші өзбек халқы өмір сүріп жатса, біздегі тіршіліктің сипаты өзгерер еді. Өкінішке қарай, біздің халық сол сипатты өзгертуге асығар емес. Біздің қазақтың басқа халықтардан бір артықшылығы – әрбір қазақ тиімді тірлік құрса, ауыл мен қаланың басын қоса алады. Егер ебін тапса қазіргі технологиялық жетістіктер заманында қалада да, далада да шалқып өмір сүре алады. Бұл өсем деген ел үшін үлкен мүмкіндік. Әрине, оған саясатымыз да сәйкес болуы керек. Осыны газеттің экономика бөлімінде ұзақ жыл бірге қызмет еткен Сейфолла екеуміз біршама жақсы білеміз.
Секеңнің тағы бір «қырсықтығы» ол зейнетке шыға салысымен ұзақ жыл өмір сүріп, өніп-өскен Астанасын тастап, өзінің туған өңірі Қостанайына көшті де кетті. «Жұрт Астанаға жете алмай жүрсе» деп тағы әңгіме қылғандай болдық. Бірақ біздің бұл «ақылымыз» Секең үшін қажетке жарай қоймайтындығын іштей шамалаймыз. Бұл жолы «қартайғанда үлкен қалада тұрып, қажеті жоқ» деген қағидатты ұстанды ма екен, ол жағын білмедік. Әйтеуір «Нивасын» өзгертіп, бір джипті мініп кеткенін білеміз.
Енді Секеңнің өмірбаянына назар аударсақ, көптеген замандасымыз секілді ол да еңбек жолын ауыл шаруашылығынан бастаған екен. Осы салада 3 жыл еңбек етіп, одан соң 6 жыл орта мектепте еңбек сабағының мұғалімі, интернатта тәрбиеші болады. 1985 жылы ҚазМУ-ды бітірген соң Қостанай облыстық «Коммунизм таңы» газетіне жұмысқа тұрып, тілші, аға тілші болып істейді. 1990 жылы Торғай облысы екінші рет ашылғанда Арқалыққа ауысып облыстық «Торғай таңы» газетіне партия тұрмысы бөлімінің меңгерушісі болып орналасады. 1993 жылы Халық ақыны Қонысбай Әбілдің шақыруымен облыстық телевидениеге төрағаның орынбасары болып барады.
1994 жылы облыс әкімі шақырып баспасөз қызметінің жетекшісі – баспасөз хатшысы болуды ұсынды. Мұнда екі жыл қызмет еткеннен кейін «Егемен Қазақстанның» Ақмола облысындағы меншікті тілшілігіне тағайындалады. 1999 жылы редакция Ақмолаға көшіп келген соң газет редакциясына шолушы деген лауазыммен штатқа алынады. Содан 2018 жылы зейнеткерлікке шыққанша шолушы, бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары қызметтерін атқарды. Ұзақ жылғы жемісті еңбегінің нәтижесінде «Құрмет» орденімен марапатталды. Ал «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» атағына ие болды. Сол сияқты Журналистер олағының сыйлығына, мұнан кейін «Алтын қалам», «Нұр сұңқар» сыйлықтарына ие болды. 6-7 кітабы жарық көрді. Президенттің, Премьер-министрдің алғысхаттарын, 2015 жылы 60 жасқа толуына орай Қостанай облысы әкімінің құттықтау хатын алды. Ақпарат министрлігі тарапынан «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісімен де марапатталды.
«Әкем Шайынғазы соғыс жылдарынан бастап ұжымшарда басқарма төрағасы қызметін атқарды. Сол кісінің тәрбиесі зор болды. Атамыз Мұхамеджан Қостанай – Көкшетау өңіріне танылған әнші болған. Шығарған әндері де бар. Кейбірін Қостанай филармониясының әншілері орындайды. 2019 жылы Құрманғазы атындағы консерваторияның бір студенті маған келіп, «сіздің атаңыз әнші болыпты, сол туралы дерек беріңіз» деп біраз деректерін жазып алып кетті. Оқытушысы Мұхамеджан туралы диплом жұмысын жазуды тапсырыпты», дейді Секең өзінің туып-өскен ортасы мен шыққан тегі туралы. Осы орайда Сейфолланың адалдығы, тазалығымен ел есінде қалған мемлекет және қоғам қайраткері, марқұм Орал Мұхамеджановтың інісі екендігін айта кетсек артық болмас.
«Сұңғат, қарапайым тілмен жазарсың. Асыра мақтайтындай қиратып тастаған ештеңеміз жоқ. Біреулер журналист болдық деп күпініп жатады. Сондайда олар соншалықты не жазып тастапты деп ойлаймын. Оқырман таңғаларлықтай, бүгінгінің шындығын айтып, болашақты болжайтындай мақаланы өзім көрмеппін. Бәріміздікі де сол баяғы қалыпты дүниелер ғой деймін. Тіпті шындықты да шырқыратып айта алған жоқпыз. Әйтеуір күні-түні қызмет істеп, адал еңбек еткенімді білемін. Басқадай бір тындырып тастағаным еске түспейді. Біз өзімізді өзіміз мақтағанмен халық кімнің кім екенін біледі деп ойлаймын. Әйтеуір ертең тарих алдында ұятқа қалмасақ болды», дейді Секең өзі туралы.
Секеңнің тағы бір қыры – ақындығы. Ақындықты соңына түсіп, қуалап жазбағанымен көңілдің ілкі сәтінде шығарған өлеңдері де жаман емес. Нәзік лирика да кездеседі. Өлеңдерін ұнатып, қазақтың бір мықты ақыны жақсы пікір білдіріп, батасын да берген көрінеді. Екі-үш өлең кітабы – сол еңбектің жемісі. Ол өзінің «Қазақы қалып» атты бір өлеңінде:
«Қырын қырау шалмаған, сайын – ызғар,
Ата-баба сап берген дайын із бар.
Алаңдамай әріге, барға риза,
Жайбарақат күн кешкен жайымыз бар»,
деп заман өзгерсе де сана өзгере қоймаған халқымыздың бейқамдығына ішкі қынжылысын танытқандай болады.
Зейнеткерлікке шыққаннан кейін Сейфолланың екінші тынысы ашыла түскендей. Фейсбук әлеуметтік желісінде қазақ халқы, оның арылуға тиіс кейбір әдеттері туралы сыни пікірлерді жиі жазады. Онысы көпшілікке ұнайтын немесе қышыған жерлеріне дөп тиетін болуы керек, Секеңнің жазғандарын комментарий арқылы талқылауға қатысатын адамдар қарасы біршама. Кейде олардың арасынан Қарақат Әбілдина секілді өнер жұлдыздарын да кездестіріп қалып жатамыз. Бірқатар адамдар «дұрыс айттыңыз» деп қолдау білдіріп, пікір қосып жатса, екінші біреулер «қазақ туралы аузыңнан бір дұрыс сөз шықпайтын болды-ау» дегендей қатты күйінішін де жасырмай жеткізіп жатады. Осыған қарап Секеңнің жазғандары жұртты бей-жай қалдырмайтынын байқауға болады.
Сөйтіп жүріп Секең де міне, жетпіске келген екен. Ұрпақ болса, өсіп келеді. Қоғамға лайықты қызмет етіп, өмірден өз орындарын тапқан екі ұл, бір қыздан көріп отырған немерелерінің алды азамат жасына жетіп үлгерді. Сейфолла ағамыз бен Сәлима жеңгеміз солардың қызық-қуанышына шуақтай берсін деген тілегімізді білдіреміз.
Сұңғатолла ӘЛІПБАЙ,
Ақпарат саласының үздігі, «Егеменнің» ардагері