Мемлекет басшысының «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты мақаласында елімізде транзиттік жолдарды жаңғыртып, Еуразия кеңістігінде көліктік-логистикалық хаб орнатуға аса маңыз берді. Осыған орай Инвестициялар және даму министрлігінің Автомобил жолдары комитетінің төрағасы Мереке ПІШЕМБАЕВПЕН әңгімелескен едік.
– Мереке Құдайбергенұлы, Елбасы «Ұлт Жоспары – қазақстандық арманға бастайтын жол» атты мақаласында «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасында қаралған республикалық маңызы бар 7 мың шақырымнан астам автомобиль жолдары қайта жаңғыртылатынына баса назар аударған. Атап айтқанда, бұл автомобиль жолдарына қандай автомагистральдар кіреді? Сондай-ақ, бүгінгі таңда оларды жаңғырту жұмыстары қалай жүргізіліп жатыр?
– Автомобиль жолдарын күтіп-ұстау мен оларды дамытудың маңыздылығын ескеріп, Елбасы жариялаған 5 институттық реформа және оларды іске асыру бойынша «100 нақты қадам» шеңберінде, министрлікте ауқымды жұмыстар атқарылуда. Былтыр 2015-2019 жылдарға арналған «Нұрлы Жол» инфрақұрылымдық дамудың мемлекеттік бағдарламасы бекітілді. Осы бағдарлама шеңберінде ұзақтығы 7 мың км. 11 автожол жобасын іске асыру қаралған. Бұл Батыс Еуропа – Батыс Қытай, Орталық – Оңтүстік, Орталық – Шығыс, Орталық – Батыс, Алматы – Өскемен, Астана – Петропавл – РФ шекарасы, Орал – Каменка, Қызылорда – Жезқазған – Қарағанды, Жетібай – Жаңаөзен, Үшарал – Достық, Астана қаласы және Оңтүстік – Батыс айналма жобалары. Олардың жалпы құны 2,4 трлн. теңгені құрайды. Жобаларды іске асыру үшін Ұлттық қордан 2015-2016 жылдарға 301,3 млрд. теңге бөлінді. Оған қоса, Үкімет ХҚИ займдарын тартып отыр. Ол қажетті қаржының 75 пайызын құрайтын болады.
Бүгінде халықаралық қаржы институттарымен 5,5 млрд. АҚШ долларын тарту жөнінде келісім бар. Осы қаражат есебінен Орталық – Оңтүстік, Орталық – Батыс, Ұзынағаш – Отар, Жетібай – Жаңаөзен жобалары іске асырылатын болады. Ағымдағы жылы осы жобалар бойынша техникалық-экономикалық негіздемені әзірлеу аяқталады. Біріншісі бойынша Бурылбайтал – Күрті, екіншісінің Ақтөбе – Мақат және Атырау – Астрахань телімдері, Жетібай – Жаңаөзен, сондай-ақ, Ұзынағаш – Отар учаскелері бойынша осы 1 жартыжылдықта ХҚИ-мен келісімге қол қойылып, жол-құрылыс жұмыстары басталады. Бұлармен бірге, Қарағанды – Балқаш – Бурылбайтал және Астана – Арқалық – Қандыағаш телімдеріне қатысты келісімшарт та таяу уақытта жасалып болады. Бұдан өзге былтырғы 1 қыркүйекте Мемлекет басшысының Бейжің қаласына сапары кезінде «ҚазАвтоЖол» ҰК» АҚ автомобиль жолдарын басқару бойынша ұлттық операторы мен Қытайдың Эксимбанкі» арасында 2,6 млрд. АҚШ доллары сомасына 11 автожол жобасын іске асыру жөніндегі келісімге қол қойылды. Көрсетілген займ 20 жылдық мерзімге 5 жыл жеңілдік кезеңімен 2 пайыз жылдық мөлшерлемемен ұсынылады. Қытай тарапымен өткізілген келіссөздер нәтижесінде тепе-тең негізде қытай және қазақстандық жол-құрылыс компанияларымен құрылған консорциуммен автожол жобаларын іске асыру туралы келісімге қол жеткізілді.
«Нұрлы Жол» жобаларын іске асыруға өткен жылы 302,2 млрд. теңге бөлінді, оның 178 млрд. теңгесі Ұлттық қордан алынған. Бөлінген қаражат есебінен Батыс Еуропа – Батыс Қытай, Астана – Алматы, Астана – Өскемен, Бейнеу – Ақтау, Алматы – Өскемен, Астана – Петропавл – РФ шекарасы және Орал – Каменка жобаларын іске асыру жалғасып, 2,3 мың км. жол төселді. Нәтижесінде 72 мың адам жұмысқа тартылды.
– Автокөлік жолдарын ақылы ету шарасын қазіргі таңда қалың ел қызу қолдай бастады. Ақылы жолдардың қызметі қаншалықты сапалы болады? Сондай-ақ, транзиттік дәліздердің бойындағы сервистік орталықтар халықаралық талапқа сай боларына кепілдік бар ма?
– Қазірше елімізде бір ғана ақылы жол – Астана – Щучье телімі қызмет етуде. Халықаралық мамандардың бағалауы бойынша, біздің ақылы жүйе алдыңғы қатарлы жобалардың бірі болып табылады. Алайда, автоматты түрде ақшаны қабылдайтын қабылдағыштар бойынша бірқатар кемшіліктер бар. Атап айтсақ, ақшаны ақырын санап өңдеуі, әсіресе, кептеліс кезінде кезектің көбеюіне әкеліп соғуда. Кемшіліктерді жою мақсатымен жолақтардың санын көбейтіп, терминал арқылы алдын ала төлеудің баламалы тәсілін енгізудеміз. Сондай-ақ, жүріп өткені үшін төленетін автоматтандырылған борттық құрылғыны – транспондерді таратудамыз. Қуанарлығы, Еуропа, Қытай, Ресей және Қазақстанда ақылы жолдарды пайдалану тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ЖКО саны 3 есеге, ауыр жарақат алу деңгейі 8 есеге дейін азайды. Бұйыртса, 2020 жылға дейін республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының 7 000 шақырымы ақы алу жүйесіне енгізіледі. Автомобиль жолдарында ақы алу жүйесі тек қайта жаңғыртылған учаскелерде ғана болады.
Өткен жылдың шілде айынан бастап «Жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдары мен жол сервисі объектілеріне және олардың қызметтеріне қойылатын талаптар» туралы еліміздің ұлттық стандарты күшіне енді. Осы ұлттық стандарт халықаралық тәжірибелерді ескере отырып жасалған және жалпы пайдаланудағы автомобиль жолдарында ұсынылатын қызметтеріне, жол-сервис нысандарына және жол қызметіне, сондай-ақ, оларды орналастыру мен абаттандыру ережесіне жалпы талаптарды бекітеді. Осылайша сервистік орталықтар салуға мүдделі кәсіпкерлер құрылысты ұлттық стандартқа сай жүргізуге міндетті.
– Көпшілік қауымның бір білгісі келетіні, ақылы жолдардан түскен қаржы қайда түсіп, қалай жинақталады және ол қайда жұмсалады?
– Қазіргі уақытта автомобиль жолдарын күтіп-ұстауға шамамен 12 млрд. теңге бөлінеді. Ал күтіп-ұстау нормативі бойынша жыл сайын шамамен 45 млрд. теңге қажет. Сондықтан, автомобиль жолдарын бабында ұстауды ақылы жолдар есебінен де жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз. Бүгінде Астана – Шучье ақылы телімінен жиналған қаражат республикалық бюджеттен жолды күтіп-ұстауға және ағымдағы жөндеуге бөлінетін ақшаның орнын толықтай жауып отыр. Іске қосылғаннан бастап, ақылы учаскеден жиналған қаражат 2,767 млрд. теңгені құрады.
– Республикалық маңызы бар жолдар толық жаңғыртылып болған соң «Еуразиялық трансқұрлықтық дәліздің» қазақстандық бөлігі дайын болады. Бұдан халықаралық жүк тасымалдаушылар мен Қазақстанның өзі не ұтады? Жалпы, осы шараға халықаралық жүк тасымалдаушылар қаншалықты мүдделі?
– Мультимодальды Еуразиялық трансқұрлықтық дәлізді құру жобасын дамыту бойынша Қазақстан жоспары Азия мен Еуропа арасындағы тауарлар, адамдар және ақпараттар үздіксіз ағылуына жету үшін маңызы өте зор. Бұл тұрғыда өткен жылдың 21 желтоқсанында Астанада ЕО мен Қазақстан арасындағы кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы қол қойылған келісімнің стратегиялық рөлі зор. Аталған құжат құрамында сауданы қолдау және дамытудың көлік саласында ынтымақтастықтың басым бағыттарын, оның ішінде негізгі көлік байланысын Еуропамен тиімді, қауіпсіз және сенімді жүк тасымалдаудың кең элементтері қаралған. Оған қоса, ол Қазақстан аумағында теміржол инфрақұрылымын құру, экспорттық әлеуетін кеңейту ғана емес, қосымша жұмыс орындарын құруды да мұқият қадағалайды. Қазақстанда теміржол желісінің жоспарлы түрде кеңейтілуін Еуроодақ үлкен қызығушылықпен қадағалайды. Азия мен Еуропа арасындағы аса тығыз байланыс бизнес және жұмыспен қамтуды, барлық мүдделі тараптардың өсуіне және дамуына мүмкіндіктер жасайды.
Батыс Еуропа мен Батыс Қытай арасындағы дәліздің жалпы ұзақтығы 8,4 мың км.-ден астам. Қазіргі уақытта Батыс Еуропа – Батыс Қытай халықаралық транзиттік дәлізінің РФ шекарасынан Алматы облысының шекарасына дейінгі аралықта – Ақтөбе, Қызылорда, Шымкент, Тараз қалалары арқылы, жалпы ұзақтығы 2 мың км. қашықтықта жаңа жабынды арқылы көлік қозғалысы ашылды. Алдын ала жасалған зерттеулер бойынша, бұл жобаны іске қосқанда транзит көлемі және жүк тасымалы 2,5 есе, АТС қарқындылығы 1,5 есе ұлғаяды. Аяқталған учаскелерде қазірдің өзінде өсу байқалады. Дәліздің орташа жүріп өту уақыты егер екі жүргізуші мен қозғалыстың орташа жылдамдығы 80 км/сағ., жолда тәулігіне 10 сағат болғанда, кедендік ресімдеуді есептемеген жағдайда шамамен 10 тәулікті құрайды. Бұл транзиттік жол Қытай, Қазақстан және Ресейді ғана байланыстырмайды, оған Орталық Азия елдері – Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан келіп қосылады. Сондай-ақ, келешекте Түрікменстан және Таяу Шығыс жалғасуы мүмкін. Өйткені, болашақта Батыс Еуропа – Батыс Қытай тасжолы Маңғыстау бағытында, әрі қарай Парсы шығанағына жалғасады. Бұл тармақтың құрылысы 2020 жылға дейін аяқталады.
Жоба жүк тасымалдарын негізгі үш бағытта, Қытай-Қазақстан (25%), Қытай-Орталық Азия (35%), Қытай-Қазақстан-Ресей-Батыс Еуропа (40%) қамтамасыз етеді. Енді экономикалық зерттеулерге сүйене отырып, бұл жоба Қазақстанға қандай пайда әкелетініне тоқталайық. Бірінші, АТС ұстауға кететін шығындарды қысқартудан жыл сайын 63 млн. АҚШ доллары үнемделеді. Екінші, жол жүру уақытын қысқартудан жыл сайын 226 млн. АҚШ доллары ел пайдасында қалатын болады. Үшінші, ЖКО-да өлім-жітімді азайтудан жыл сайын 332 мың АҚШ доллары ел игілігінде қалады. Төртінші, 2020 жылға дейін сыртқы сауданың өсуі, экспорт пен импорттың үлесі 32 және 33 пайызға ұлғаяды.
Тоқсан тарау жолды түйістіріп айтқым келетіні, «Нұрлы Жол» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылып жатқан жобалар өз мерзімдерінде жобаға сай жүргізілуде. Нәтижесінде, көліктік-логистикалық инфрақұрылым құруға мүмкіндік молынан туып тұр. Ендігі міндет көлік жолдарын әлеуметтік-экономикалық дамудың драйверіне айналдыра білу болып отыр.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ,
«Егемен Қазақстан».
