Қаржы министрлігі «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, Қазақстандық кеден брокерлері қауымдастығы және бизнес өкілдерінің қатысуымен квазимемлекеттік кеден өкілін құру мәселесіне қатысты жиын өткізді, деп жазады Egemen.kz..
Еске сала кетсек, МКК-нің «Digital Silk Road Company» ЖШС-ға (DSRC) тіркелген бағалар бойынша кеден брокері мәртебесін беру туралы ұсынысы «Атамекен» ҰКП мен осы саладағы бизнес өкілдерінің сынына ұшыраған болатын. Бизнес-қауымдастық бұл бастаманы монополияға жол ашу, жемқорлық тәуекелдерінің артуы және экономиканы ырықтандыруға бағытталған мемлекеттік саясатқа тікелей қайшы деп есептейді. Фискалдарға бағынышты мемлекеттік кеден брокерін нарыққа шығару әрекеті көптеген сұрақтар туындатады.
Осыған дейін «Атамекен» ҰКП Қаржы министрлігінің кедендік брокерлердің жұмысына араласу шешіміне алаңдаушылық білдірген. Ұлттық палата басшысының орынбасары Тимур Жаркенов мемлекеттік органның өкілеттіктерін кеңейтуді қолдайды. «Министрлік түсіндіргендей, ұсыныс бизнес өкілдерінің көптеген өтініштерімен байланысты, олар жұмыс істеп тұрған брокерлер қызметінің жоғары құнын көрсетеді. Алайда, бұл ұсыныс тек сұрақтар туындатады, себебі қалыптасқан нарықта жұмыс істейтін жаңа оператор енгізіледі» дейді Т. Жаркенов.
ҰКП өкілі мемлекеттік кедендік брокердің жеке ойыншыларға қарағанда анағұрлым кең мүмкіндіктері мен артықшылықтары болады деп есептейді. Т. Жаркеновтың айтуынша, бұл теңсіздікке және мүдделер қақтығысына әкелуі мүмкін. «Яғни, мемлекет, бір жағынан, кедендік заңнаманың барлық талаптарын сақтауы, екінші жағынан - брокерлік қызмет көрсетуі тиіс. Осы тұрғыда бұл сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне алып келеді деп ойлаймыз» деп атап өтті ұлттық палата басшысының орынбасары.
Сарапшының айтуынша, әзірге мәселе талқылануда. ҰКП бизнес-қоғамдастықты келіссөздер үдерісіне шақырады.
Бұл жолы Қаржы вице-министрі Ержан Біржанов бұл бастама монополия құруға емес, кеден қызметтері нарығындағы тәртіпті орнатуға бағытталғанын айтты. «DSRC нарыққа барлығымен тең жағдайда кіреді, оған ешқандай ерекше құқық берілмейді. Оған да жекеменшік компаниялар сияқты талаптар қойылады әрі тексерулер жүргізіледі», – деді ол.
«Біз барлығын тартып алып, бәрін өзі істейтін «құбыжықты» жасап шығарайын деп отырған жоқпыз», – деп сендірді вице-министр.
Ол посткеңестік елдердің тәжірибесін мысалға келтіріп, онда да кедендік қызмет көрсету нарығы ашық емес екенін атап өтті. Сондай-ақ, реформалардың қажеттілігін растайтын МКК-нің материалдарымен танысуға шақырды. Онда Қытай кәсіпкерлері, елшілері мен консулдарының шағымдары қамтылған.
Бизнес неден қауіптенеді?
Өз кезегінде бизнес өкілдері МКК-нің уәждерімен келіспей отыр және бұл бастама нарықты монополиялауға, жемқорлықтың артуына және заңбұзушылықтарға алып келеді деген пікірде.
«Атамекен» ҰКП Кедендік әкімшілендіру департаментінің директоры Дина Мамашева Қазақстанда кедендік қызметтер нарығы дамыған және бәсекеге қабілетті екенін айтып, брокерлердің бағаларына қатысты шағымдарды алғаш рет естіп тұрғанын жеткізді.
«МКК DSRC арқылы бәрін бір қолға жинап отыр: бұл – экономикалық оператор да, қойма иесі де, цифрлық шешімдердің әзірлеушісі де, енді оған кеден өкілі функциясы да қосылмақ. Бұл – өте ерекше әрі қауіпті функциялар жиынтығы», – деп атап өтті Мамашева.
Оның айтуынша, квазимемлекеттік компанияның тіркелген бағаларды енгізуі жеке компанияларды нарықтан ығыстыруға әкеледі. Сонымен қатар, ол МКК реттеуші және нарық ойыншысы ретінде мүдделер қақтығысын тудыратынын, ал бұл бақылаудың ашық болмауына ықпал етіп, жемқорлық тәуекелдерін арттыратынын айтты.
ҰКП өкілі бұрын болған келеңсіз мысалдарды да еске салды: бұған дейін мемлекет мүддесін қорғауға тиіс болған экономикалық операторлар заңсыз тауар жеткізу арналарына айналған. Сондай-ақ, ол қазірдің өзінде DSRC басқаруындағы уақытша сақтау қоймалары бойынша клиенттерді мәжбүрлеу деректері бар екенін айтып, әкімшілік ресурстарды теріс мақсатта пайдалану мүмкіндігін алға тартты.
Қазақстандық кедендік брокерлер қауымдастығы кеңесінің төрағасы Геннадий Шестаков «Атамекен» ұстанымын қолдап, бастаманы негізсіз және бәсекелестік нарыққа тікелей қауіп деп атады.
Ол DSRC тіркелген бағалары іс жүзінде салық төлеушілер есебінен субсидияланатын мемлекеттік қамтамасыз етудің арқасында нарықтағыдан едәуір төмен болатынын түсіндірді.
«Бұл DSRC-ге өзіндік құнының 15-25% -дық әділетсіз артықшылық береді, бұл жеке брокерлерді бірден нарықтан ығыстырады. Брокерлердің жоғары бағаларына шағымдар туралы мәлімдемелер ойдан шығарылған, ал негізгі проблема өткізу пункттерінен өтудің ашық технологиясының жоқтығында, бұл декларанттарды «таратушылар» қызметіне жүгінуге және белгіленген бағадан едәуір артық төлеуге мәжбүрлейді», дейді Шестаков.
Қауымдастық төрағасы «Мемлекеттік мүлік туралы» Заңның 164-бабын және Кеден кодексінің 493-бабын тікелей бұзғандығын атап өтті, себебі мемлекет бәсекелесті тікелей құрады, бұл мемлекеттік құрылым ішінде баға келісімі болып табылады.
Ол МКК өткізу пункттерінде ашық технологиялық процестерді құруға, жасыл дәлізді енгізуге және оның пікірінше, «бақыланатын сыбайлас жемқорлыққа» және кәсіби нарықты бұзуға әкелетін мемлекеттік брокерді құруға емес, нарықтың барлық қатысушыларына тең жағдайларды қамтамасыз етуге назар аударуды ұсынды.
Ұлттық экономика министрлігі де МКК бастамасын қолдамады, бұл мәселені АЗРК-мен пысықтау қажет екенін айтты.Ұлттық экономика министрлігі де бұл бастаманы қолдамады, себебі бұл мәселе Бәсекелестікті қорғау агенттігімен (БҚДА) бірлесе отырып пысықтауды талап етеді.
«СЭҚМЕО» ЗТБ төрағасы Құрман Алдабергенов МКК ұсыныстары Кәсіпкерлік кодекстің 192-бабына, ҚР «Табиғи монополиялар туралы» Заңына қайшы келетінін, сондай-ақ бұл – мүдделер қақтығысы мен жемқорлық тәуекелдерін тудыратын фактор екенін мәлімдеді.
Ең бастысы, МКК ұсынып отырған DSRC компаниясы өз қызметінің технологиясын, нарықтағы жұмыс тетіктерін әлі күнге дейін таныстырмаған.
Мемлекеттік органдар мен бизнес арасындағы пікірталас ұстанымдардың терең алшақтығын көрсетті. Қаржы министрлігі DSRC қызметтер құнын төмендетіп, нарықты «сұр аймақтан» шығаруға мүмкіндік беретінін айтып отыр. Сонымен қатар, кәсіпкерлер бұл бастама бәсекелестік ортаның бұзылуына, заңнаманың бұзылуына және әкімшілік ресурстың пайдаланылуына әкеледі деп есептейді.
Сарапшылар жағдай монополияға қарсы саясат пен экономиканы ырықтандыру қағидаттарына қатысты болғандықтан, салалық пікірталас шеңберінен шығып кететінін атап өтті.
Әзірге тараптар ымыраға келе алмай отыр. Қорытынды шешімдер үкімет пен ҚРҚА ұстанымына байланысты болады. Басты сұрақ - нарықтық бәсекелестікке нұқсан келтірмей, мемлекет міндеттері мен бизнес мүдделері арасында тепе-теңдікті табуға бола ма?» деген сұрақтың жауабы нақтыланған жоқ.