Қамкөңіл жандарға қамқорлық

Мемлекет басшысы мүгедек жандарға қамқорлық жасау­ды әлеуметтік саладағы басты мін­дет­тер­дің бірі ретінде белгіледі. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі осы бағыттағы сан салалы қыз­меттер желісін жүйе­лі үйлестіріп, мүмкіндігі шектеу­лі жандарға жан-жақты қолдау көрсетіп келеді. Оларды белсенді тірлікке тарту, жұмыспен қамтуға қатысты шаралар арнасын ке­ңейту – қашанда күн тәртібінде. Жарымжан жандарға қамқорлық – адамшылық абзал қасиеттер мен өркениетті қоғамның бас­ты көрсеткіші. Мүгедектігі бар адамдар да қоғамның тең мүшесі, оларға жасалатын жағдай – елдің әлеуметтік саясатындағы ең маңызды бағыттардың бірі.

Осы бір аса нәзік, барынша жауапты қызмет жүктелген ведомство, түрлі ұйым, бірлестік, қоғам атаулының басты міндеті – ең алдымен, мүмкіндігі шектеу­лі жандардың мұң-мұқтажына толық жауап беру, осы топтағы адамдардың тіршілік ету сапасын жақсарту, олардың өзде­рін қоғамымыздың толыққанды мүшесі ретінде сезінуіне жағдай жасау.

Елімізде мүгедек жандарға қандай да бір кедергілер болуға тиіс емес. Олардың қатары қазіргі таңда 700 мыңға жуық­тап отыр. Демек біз осынша адамға өзіміздің қолдау-көме­гімізді көрсетуіміз керек, олар­ды әрдайым назардан тыс қалдыр­мауымыз керек.

Бүгінде мүмкіншілігі шектеулі жандардың құқықтарын қорғауға байланысты маңызды мәселелер рет-ретімен өз шешімін тауып жатыр. Мәселен, еліміздегі барлық заңнамаларды халықаралық стан­дарттарға сәйкестендіру жөнінде, білім беру, денсаулық сақ­тау, мәдениет, әлеуметтік қор­ғау, басқа да салаларда қол­жетімділікті қамтамасыз етуге қатысты нақты міндеттер алға қойылды. Жалпы, мүгедектігі бар адамдарды қорғау әлеуметтік көмек, медициналық, әлеуметтік және кәсіптік оңалту, білім беру, басқа азаматтармен бірге қоғам өміріне қатысуға тең мүмкіндіктер жасауға бағытталған өзге де шараларды ұсыну жолымен қам­тамасыз етіледі. Мүгедектердi оңалту олардың шектеулi тiр­шілiк әрекетiн жеңуiне жағдай туғызуға, әлеуметтiк мәртебесiн қалпына келтiруге, әлеуметтiк-тұрмыстық, қоршаған ортаға бейiмделуiне бағытталған.

Әлеуметтік қолдаудың бас­ты бір тетігі – жәрдемақылар мен төлемдер. Кейінгі жылдары мем­лекет тарапынан әлеумет­тік төлемдерге, жәрдемақылар­ға, жол жүруге, дәрі-дәрмек алу­ға, қарастырылған өзге де же­ңіл­діктерге қомақты қаржы бө­лініп отыр. Айталық, Еңбек және ха­лықты әлеуметтік қорғау ми­нистр­лігінің мәліметіне сәй­кес отандастарымызға биыл 310 млрд­ теңге сомада мүгедек­тігі, асыраушысынан айырылу бойынша жәрдемақылар мен әлеуметтік төлемдер төленіпті. Жыл басынан бері мүгедектігі бо­­йынша және асыраушысы­нан айырылу жағдайы бо­йын­­ша мемлекеттік әлеуметтік жәр­­дем­ақыларды (МӘЖ) төлеу­ге ­рес­пуб­ликалық бюджеттен ­­272,7 млрд теңге жұмсалған. ­Бұ­ған қосымша Мемлекеттік әлеу­­мет­тік сақтандыру қорынан (МӘСҚ) еңбекке қабілеттілігі­нен, асыраушысынан айырылу бойын­ша шамамен 37,3 млрд теңге сомасына әлеуметтік төлемдер жү­зеге асырылған.

2025 жылғы 1 маусымдағы жағдай бойынша мүгедектігі бо­йынша МӘЖ алушылар саны ша­мамен 542,5 мың адамды, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша шамамен 198,1 мың адамды құрады. Мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеу­мет­­тік жәрдемақылардың мөл­­шері мүгедектіктің тобына және себебіне, сон­­дай-ақ тиісті қаржы жылына ар­налған «Рес­публикалық бюджет тура­лы» заңда белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейінің ша­масына байланысты болады. Асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшері қайтыс болған асырау­шының асырауындағы адам­дардың санына, қайтыс болу себептеріне, ең төмен күнкөріс деңгейіне байланысты болады.

Бұдан бөлек, міндетті әлеу­меттік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға әлеуметтік тәуе­келдер туындаған жағдайда МӘСҚ-дан әлеуметтік төлемдер жүзеге асырылады. Мәселен, 2025 жылғы 1 маусымдағы жағдай негізінде 93,2 мың адам еңбек ету қабілетінен айырылу бойынша әлеуметтік төлем, 64,2 мыңға жуық отбасы асыраушысынан айырылу бойынша әлеуметтік төлем алды.

Төлемдердің мөлшері кейінгі екі жылдағы МӘСҚ-ға әлеу­мет­тік аударымдар жүр­гізілген орташа айлық табыс, еңбекке қабілеттілігінен айырылу коэф­фициенттері, асырауындағы адамдар саны, міндетті әлеу­мет­тік сақтандыру жүйесіне қаты­су өтіліне байланысты. Бұл төлемдер республикалық бюджеттен төленетін ұқсас жәр­дема­қыларға қосымша жүзе­ге асырылады.

Мүгедектігі асыраушысынан айырылу жағдайы бо­йынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшері 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төмен күнкөріс деңгейінің ұлғаюына байланысты 6,5%-ға өсті. Үкіметтің шешімімен еңбекке қабілеттілігінен айырылу, асыраушысынан айырылу бойынша МӘСҚ-дан төленетін төлемдердің мөлшері де 6,5%-ға артты. Мысалы, биылғы жылы жалпы аурудан мүгедектігі бо­йынша МӘЖ мөлшері І топ үшін 101 702 теңгені, ІІ топ үшін 81 362 теңгені, ІІІ топ үшін 55 474 теңгені құрайды. Еңбекке қабілеттілігінен айырылу бойынша әлеуметтік төлемдердің орташа мөлшері 70 245 теңгені, асыраушысынан айырылу бойынша 72 524 теңгені құрады.

Мүгедек жандар тарапынан түрлі өтініш-шағымдар жиі түсіп жатады. Олардың бірде-бірі жауапсыз, аяқсыз қалған емес. Тиістілігіне қарай әкімдіктерге, басқарма-бөлімдерге, басқа да ұйым-мекемелерге жолданып, дер кезінде тиянақты жауабы беріледі.

Жарымжан адамдарға тең мүмкіндік жасау – олардың білім алуына, жұмыс істеуіне, қоғамдық өмірге қатысуына жағдай жасау деген сөз. Бұл – тек заң талабы емес, адамзаттық борыш. Арбамен жүретіндерге арналған пандустар, арнайы лифтілер, дыбыстық бағдаршамдар мен бейімделген көлік түрлері – физикалық қолжетімділіктің көрінісі. Бұл ретте мүгедектер жөнінде жеке-жеке әлеуметтік карта толтырып, олардың тұрмыс жағдайы, қоғамға араласуы, сұраныстары, талап-тілектері туралы мағлұматтар жинау дұрыс жолға қойылған. Соның арқасында, мүгедектерді оңалту бағдарламалары бо­йынша сан мыңдаған адам орын­дық-арбалармен, сурдотеп­лотехникамен, протездеумен, санаториялық-курорттық емдеумен, гигиеналық жабдықтармен, ымдау тілі көмекшісі қызметімен қамтамасыз етілген. Сондай-ақ арнайы бағдарламалар арқылы мүгедектігі бар жандардың білім алуына, кәсіп үйренуіне, жұмыс табуына жағдай жасау олардың өзіне деген сенімін арттырып, қоғамға пайда әкелуіне жол аша­ды.

Қорыта келгенде, жарымжан адамдарға мейіріммен, түсіністікпен қарау – әр аза­маттың мәдениеттілігі мен рухани кемелдігінің белгісі. Жарымжан – жарты адам емес. Ол да толық өмір сүруге, ықылас пен құрметке лайық. Оларға қамқор болу – қоғамның ізгілігін танытатын абыройлы борыш.