Қазақ шыбын жан дейді. «Шыбын жаным шырқырап», «шыбын жаным көзіме көрінді» деген сөз тіркестері таңсық емес. Кісі басы мен кеудесін көтеріп тұрған және оған қосымша қаншама жүкті арқалауға қуаты жеткен жанның салмағы әлде көлемі дейсіз бе, шыбындай-ақ. Құдайдың құдіреті деген осы шығар.
Атасы шыбын ғой, анау жолы аралар өз ішінде шарапқа мас болған араны өлім жазасына кесетіні туралы оқығанмын. Араға арақты кім әперсін? Кейбір гүл шырыны тұра-тұра ашиды екен де, өзінен-өзі шарапқа айналатын көрінеді. Оны ара байғұс білсін бе? Сылқия тойған сормаңдай қанаты сынған ұшақтай ұясына тұмсық тірегенде, күзеттегі ұяластары бас сап ұстап, басқаларға үлгі ретінде қанаттары мен қол-аяғынан айырады, ақырында анау қиналып өледі. Шыбын жаныңыз шырқырай ма?
Енді ғалымдар дрозофила аталатын қарапайым шыбындарға кокаин беру арқылы адамзаттың нашақорлық табиғатын зерттеуге кірісіп жатыр. Кокаин ащы, ал шыбындар ащыға жоламайды. Ғалымдар генетикалық әдістер арқылы шыбынның ащы дәмді сезу қабілетін жойған. Нәтижесінде, шыбындар кокаин тұтына бастады. Аз дозадан кейін олар қимылдап, жүгіріп кетеді, ал көп мөлшерде сал бола қалады. Қысқасы, есірткі қабылдаған адаммен ұқсас күйге түскен.
Бастысы, бұл – ғылым үшін үлкен жетістік. Өйткені дрозофила шыбындарының генетикалық коды адаммен 75% сәйкес келеді, демек олар арқылы адамның миындағы есірткіге байланысты өзгерістерді зерттеуге нақты мүмкіндік ашылып отыр.
Сонымен қатар мұндай шыбындар жануарларды қорғау заңына ілінбеген, ғалымдар этикалық және бюрократиялық шектеусіз жұмыс істей бере алады. Осылайша, бір грамм да салмағы жоқ шыбын адамзат тағдырына өлшеусіз қатер төндірген есірткі тәуелділігін жеңуге көмектесуі мүмкін. Бұдан ғылым мен адамгершілік арасындағы нәзік тепе-теңдікті байқаймыз.
P.S. Дүниедегі салмақтың бәрінің мәнін салмақсыздық арқылы шешуге боларын пайым қыла бермейміз, әрине.