Қытай – аймақтың басты сауда серіктесі. Кейінгі жылдары АҚШ та Орталық Азияға қарай бет бұра бастады.
Астана саммитінің рәміздік салмағы бар, өйткені Орталық Азияның бес мемлекет аталған аймақта өзге елдің басшысымен бірінші рет саммит өткізді. Дүйсенбі күні Си Цзиньпинді Астана әуежайында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен басқа да жоғары лауазымды тұлғалар қарсы алды. Си Цзиньпин 16–18 маусым аралығында Астанада болды. Қасым-Жомарт Тоқаевпен өзара тиімді ынтымақтастық, халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша пікір алмасты.
ҚХР Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Лин Цзянь журналистерге арналған брифингте «Қытай-Орталық Азия механизмін құру Қытай мен Орталық Азияның бес елінің бірауыздан қабылданған шешімі болды, бұл аймақтың тұрақтылықты сақтауға және жоғары сапалы дамуға ұмтылуға деген ортақ ұмтылысына сәйкес келеді», деді.
Жалпы, 2023 жылдың мамырында Қытай-Орталық Азия саммитін алғаш рет рәсімдеген кезден бастап Қытайдың Орталық Азия елдерімен қарым-қатынасы жаңа дәуірге аяқ басты. Ал осы саммит Қытай мен аймақ елдерімен өзара сенім негізін одан әрі нығайта түскен секілді.
Си Цзиньпин Орталық Азиямен байланысты нығайтпақ
ҚХР Төрағасы Си Цзиньпин Орталық Азия елдерімен байланысты арттыру туралы келісімге қол қойды. Өйткені Бейжің ресурстарға бай аймақпен сауда, энергетика және инфрақұрылым саласындағы ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуге ұмтылады.
Атап айтсақ, Си Цзиньпин Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстан басшыларымен «Тұрақты тату көршілік және достық ынтымақтастық туралы» шартқа қол қойған. Осы аптада Астанада өткен саммит G7 көшбасшыларының кездесулерімен тұспа-тұс келді.
«Қазір әлем бір ғасырда көрмеген өзгерістерді бастан өткеріп, жаңа турбуленттілік пен трансформация кезеңіне қадам басып жатыр», деді Си Цзиньпин саммитте сөйлеген сөзінде.
Сондай-ақ «Сауда мен тарифтік қақтығыстарда жеңімпаз болмайды, ал біржақтылық, протекционизм және гегемонизм басқаларға да, өзіне де зиян тигізуі мүмкін», деді ол Бейжіңге тарифтерді күшейтуге кіріскен АҚШ-ты меңзеп. Осы тұрғыда, яғни халықаралық әділеттілікті сақтау, гегемонизм мен билік саясатына қарсы тұру үшін ҚХР Орталық Азия елдерімен жұмыс істеуге дайын екенін жеткізді Си Цзиньпин.
Ол сондай-ақ осы жылы Орталық Азия елдеріне олардың өмір сүру және даму жобаларын қолдауға 1,5 млрд юань (208,86 млн доллар) гранттық көмек көрсетуге уәде берді, сауда, минералдар және ауыл шаруашылығын қоса алғанда, салаларда ынтымақтастықты арттыруға шақырды.
Қытайдың Орталық Азияның бес елімен екі жақты саудасы осы жылдың алғашқы бес айында рекордтық көрсеткішке жетіп, 286,42 млрд юаньды құрады. Қытай үшін табиғи газдың негізгі жеткізушісі Түрікменстан Қытаймен сауда балансында оң нәтиже көрсеткен Орталық Азиядағы жалғыз мемлекет.
Аймақ басшыларымен жеке екіжақты кездесулерінде Си Цзиньпин табиғи газ, пайдалы қазбалар, халықаралық теміржол және құқық қорғау саласындағы ынтымақтастықты кеңейтуге шақырды.
Ықпалдастық деңгейін көтерудің тағы бір қадамы
Астанада өткен саммитте ҚХР Төрағасы қазақстандық әріптесі Қасым-Жомарт Тоқаевпен жан-жақты стратегиялық серіктестікті тереңдетуге бағытталған жоғары деңгейдегі келіссөздер жүргізді.
«Орталық Азия – Қытай» саммитінің алғашқысы 2023 жылы мамырда Қытайдың Сиань қаласында өткен еді. Араға екі жыл салып Қазақстан астанасында ұйымдастырылды. Негізі Қытай өзінің C5+1 форматының нұсқасын 2020 жылы іске қосқан еді, алайда жиындар Covid-19 пандемиясына байланысты кешеуілдеп қалды. Алғашқы саммит нәтижесінде 15 тармақтан тұратын Қытай-Орталық Азия Сиань декларациясы «Қытай мен Орталық Азия мемлекеттері арасындағы берік және өсіп келе жатқан байланыстардың көрінісін» құрады. 2023 жылы сол кездегі АҚШ Президенті Джо Байден Орталық Азия – АҚШ елдерінің алғашқы кездесуін өткізді.
Ал Орталық Азияның өзінде алғаш рет Астанада өткен «Орталық Азия-Қытай» саммиті қарым-қатынастарды жоғары деңгейде көтерудің тағы бір мүмкіндігі болды.