Осыдан біраз күн бұрын ғана елдегі ипотека мөлшерлемесі 25%-дан 20%-ға төмендетілген еді. Алайда көп ұзамай Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (ҚНРДА) ипотека бойынша жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесін (ЖТСМ) әзірге 25% деңгейінде ұстай тұру туралы шешім қабылдады. Тиісті қаулы ҚНРДА порталында жария етілді.
Қаулыға сәйкес, 25% деңгейіндегі мөлшерлеме 2025 жылғы 1 қарашаға дейін сақталады. Аталған мерзімге дейін банктер жүйе баптауларын, ипотека бойынша шарттарды қайта қарап, ішкі құжаттар мен жарнамаларды жаңартып үлгеруге тиіс.
Қаржы секторындағы өкілетті екі мекеме – Ұлттық банк пен ҚНРДА-ның айналасы алты күнде қайта ойлануына негіз де жоқ емес. Өйткені ипотека беретін банктер ә дегенде тұрғын үй займдарын беруді кілт тоқтатып тастады. Сарапшылар да мөлшерлеменің төмендеуі нарыққа қолайсыз әсер етеді деген пікір білдірді. Олардың сөзінше, банктерге 20%-дан төмен мөлшерлемемен ипотека беру тиімсіз, сондықтан олар несиелеу шарттарын өзгертуге кіріседі. Мәселен, алғашқы жарна көлемін көбейтуі немесе үйдің тұрғызылған жылына қатысты қатаң талаптар қоюы мүмкін.
Осы аралықта 3 банк екінші нарықта ипотекаға өтінім қабылдауды тоқтатып үлгерді, олар – «Халық банк», «Центр КредитБанкі» және «Нұрбанк». Олар «техникалық жұмыстар жүргізіліп жатыр» деп және «мөлшерлеме бойынша түзетулер енгізіліп жатыр» деп мәлімдеме жасады.
«20% деңгейіндегі шекті мөлшерлеме екінші деңгейлі банктер (ЕДБ) үшін баға шектеуін туғызады. 15,5% бағасында ЕДБ-лар кем дегенде тәуекел құнының 2%-ын қосады, бұл – банктердің нашар қарыз алушыларға байланысты өтейтін шығыны. Одан кейін ЕДБ 1-2% болатын операциялық шығындарды қосады және қалғаны маржа болып есептеледі. Нәтижесінде, ЕДБ үшін өзіндік құн 18,5-19,5% болады. Сәйкесінше, банкте қосымша маржа ретінде небәрі 0,5-1,5% қалады, бұл өте аз және банкте ипотекалық несие беруге деген құлық азаяды. Себебі олай зиян шегіп отырғанша мөлшерлемесі жоғары тұтынушылық несиемен айналысқаны жақсы», дейді қаржыгер Ғалым Құсайынов.
«Бірінші несие бюросының» (БНБ) мәлімдеуінше, шекті мөлшерлемені 25%-дан 20%-ға төмендету қайталама нарықты күйретуі ықтимал.
«Жаңашылдыққа байланысты банктер екінші нарық үйлерінің ипотекалық несиесіне қатысты шарттарын қайта қарайды. Ықтимал өзгерістер: қайталама тұрғын үйдің салынған жылына байланысты шекті жоғарылату, алғашқы жарна көлемін көбейту, қарыз алушының төлем қабілетін бағалау критерийлерін күшейту. Әсіресе өңірлер де екінші деңгейлі тұрғын үйге арналған ипотека күрт қысқаруы мүмкін», деп мәлімдейді БНБ.
Түсінгеніміз, шекті мөлшерлемені төмендету – банктер үшін тиімсіз, азаматтар үшін ыңғайлы.
«ЖТСМ несиенің бір жылдағы нақты құнын көрсетеді. Яғни біз банктен ипотека немесе тұтынушылық кредит алғанда, осы мөлшерлемеге қарап рәсімделіп жатқан несиеге нақты қанша төлейтінімізді көре аламыз. Бұл мөлшерлеме тек пайызбен шектелмейді. Оған қаржы ұйымдарының комиссиясы мен төлемдер және басқа да қосымша шығындар кіреді. Қарапайым мысал: 15 млн теңгеге 15 жылға ипотека алатын болдық делік. Егер ЖТСМ 25% болса ай сайын 330 000 теңге төлер едік. 20% болса айына шамамен 290 000 теңге төлейміз. Бұл жерде 40 000 теңге үнемделіп тұр. Түсінген адамға көптеген отбасы үшін маңызды сома», деп жазады «Қаржылық сауат» телеграм-арнасы.