Луис Франциско Мартинес Монтес: Испанияның Қазақстанға қызығушылығы орта ғасырлардан басталды

– Испания – көптеген мәдениет тоғысқан ел. Бұл ерекшелік Испа­нияның мәдени дипломатиясына қалай әсер етеді?

– Мәдени дипломатиямыз – Испа­нияның әралуандығы мен бай тарихының айқын көрсеткіші. Ежелгі дәуірден бас­тап Испания этникалық және мәдени тұрғыда алуан түрлі. Онда ибериялықтар, кельт­тер, гректер, финикиялықтар, рим­діктер, вестготтар, сондай-ақ христиандар, еврейлер, мұсылмандар да өмір сүрді. XV ғасырдан бастап Испания әлемдік сах­нада өзінің ерекше қуаты мен мәдени әралуандығын көрсетіп, өзге өркениеттермен араласып, жаңа бірлік пен ықпалдастыққа жол ашты. Мәдени дипломатиямыздың тиімділігін арттырып отырған тағы бір маңызды фактор – испан тілі. Бүгінде шамамен 580 миллион адам испан тілінде сөйлейді, оның ішінде 60 миллионы – АҚШ-та. Осы көрсеткіш испан тілін қытай тілінен кейінгі ең ірі тіл санатына шығарды. Бұл сандардың экономикалық мәні де бар: егер испан тілі ресми тіл болып саналатын елдердің ішкі жалпы өнімін біріктірсек, олар әлемдегі үшінші ірі экономикалық блок болар еді, АҚШ пен Қытайдан кейін. Сондай-ақ испан тілі – интернеттегі сайт саны бойынша екінші орында.

Бүгінде әлем бойынша 25 миллион адам испан тілін екінші шет тілі ретінде қолданады. Қазақстанда онға жуық университет, мектеп және жекеменшік академияларда испан тілін оқытатын бөлімдер бар. Жыл сайын бұл курстарға мыңнан аса студент жазылады. Испан телехикаялары, фильмдері, сән, тағам және спорт түрлері, сондай-ақ латын музыкасы мен теленовеллалар, әсіресе, жастар арасында өте танымал. Астанадағы біздің елшілік испан мәдениетін насихаттайтын түрлі іс-шаралар (фильмдер, дәрістер, концерттер, көрмелер) ұйымдастырады және олар үлкен қызығушылыққа ие.

– Испанияда футбол тек ойын емес, өнер түрі ретінде қабылданады. «Реал Мадрид», «Барселона», «Атлетико Мадрид» сияқты командалар – осы құбы­лыстың нақты мысалы. Бұл фено­мен Испания мәдениеті мен эконо­ми­касының дамуына қандай үлесі бар?

– Дұрыс айтасыз. Испанияда футбол – дін мен өнердің қосындысы сияқты. Сонымен қатар бұл – үлкен бизнес. «Реал Мадрид» – әлемдегі ең табысты футбол клубы (құны 6,6 млрд доллар), ал «Барселона» – үшінші орында (5,6 млрд доллар), «Атлетико Мадрид» – он екінші орында (1,6 млрд доллар). Футбол – Испанияның ең табыс­ты «экспортының» бірі. Осы орайда «Егеменнің» оқырмандарына сүйінші жаңалықты жеткізгім келеді. Осы жазда Испанияның ең мықты командаларының бірі – «Атлетико Мадрид» Алматы маңында, «Doscar Group» серіктестігімен бірге футбол академиясын ашады. Бұл академияда жүздеген қазақстандық және Орталық Азия елдерінен келген балалар мен жасөспірімдер кәсіби футболдың әліппесін үйренеді. Мен академия орналасқан орынға барып көрдім. Инфрақұрылымы өте заманауи екен. Онда жатақхана, мектеп-интернат, спорт залдар, алты жаттығу алаңы және 10 мың адамға арналған стадион болады. Ең үздік шәкірттер Мадридте оқуын жалғастыруға мүмкіндік алады. Біз Қазақстанның аймақта ғана емес, жаһандық деңгейде де футбол державасына айналуына үлес қосуды қалаймыз.

– Елімізге елші болып келге­ніңізге бірнеше ай болды. Біздің мәде­ниетіміздің қай қырлары ұнады?

– Шын мәнінде, бұл – Қазақстан­дағы екінші дипломатиялық кезеңім. Бірін­ші рет 1999–2002 жылдары келген едім. Ол кезде Испания Алматыда елшілігін ашқан, кейін ол Астанаға көшірілді. Енді 25 жылдан кейін Испания елшісі ретінде қайта оралдым. Қазақстан менің екінші үйім сияқты. Маған оның табиғаты мен тағамдары, басқа да көптеген құнды­лықтары ұнайды, сондықтан неден бас­тарымды да білмеймін. Тек бір нәрсені таңдау керек болса, онда мен, ең алдымен, адамдарын, әсіресе жас­тарды айтар едім. Уақытымның бір бө­лігін мектептер мен университеттерге барып, дәріс оқуға арнаймын. Қазақ сту­денттерінің бойынан өмірге деген құш­тарлық пен білімге деген шынайы ықыласты байқаймын. Аптасына кем дегенде бір рет жастармен, зиялы қауым өкілдерімен бірге дәрісте, пікірталас клубы мен бейресми түскі аста бас қо­суға тырысамын. Олармен сұхбаттасу дүние­танымымды кеңейтіп, осы елдің қай бағытта дамып жатқанын жақсырақ түсінуге көмектеседі.

– Сіз Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне арнайы барғаныңызды айтып едіңіз. Бұл сапар қандай әсер қалдырды?

– Иә, мен Түркістанға 1999 жылы барғанмын. Бұл сапарға байланыс­ты өте қызықты бір естелігім бар. Кесе­неге барғанымда менің Испаниядан кел­генімді естіген жергілікті жол бастаушы ерекше ынтамен Андалусиядан шыққан сопылық бағыттағы ақын Ибн Арабиді атады. Ол Испанияда ислам дәуіріндегі атымен әл-Андалус деп те аталды. Ибн Араби Қожа Ахмет Ясауимен шамамен бір дәуірде өмір сүрген тағы бір ұлы сопы ретінде аталады.

Сол сәтте менің Ибн Арабиге деген сүйіспеншілігімнің оянуына себеп болған мәдениетті қазақ әйеліне алғысымды білдіремін. Ол бізге қос сопының да өлеңдерін жатқа оқып берді. Еуразия құрлығының екі шетінде өмір сүрген бұл екі ақынның бір рухани ағымда болып, құдайды іздеу жолында терең әрі көркем поэзия тудырғаны мені қатты таңғалдырды.

– Абай Құнанбайұлы мен Сер­вантес сынды ұлы тұлғалар өз елінің әде­биеті мен мәдениетін биікке кө­терді. Сервантестің шығармалары қа­зақ тіліне ертеде аударылып, «Дон Кихот» бірнеше рет қайта басылып шық­ты. Біз Абайдың да шығармалары испан тіліне аударылғанын естідік. Испан оқырмандары оны қалай қабыл­дады?

– 2022 жылы Әлемдік діндер көш­басшыларының VII съезінің ашылуында Аргентинадан шыққан марқұм Папа Франциск Абай шығармашылығынан он екі реттен аса дәйек келтірді. Абайдың кейбір шығармаларын 2020 жылы Мария Санчес Пуг испан тіліне аударды. Ол қазақ әдебиетін испан тілді аудиторияға таныту жолындағы еңбегі үшін «Дос­тық» орденімен марапатталған. Биыл Абай­дың «Қара сөздерінің» таңдаулы бөлімдерін испан тіліне аудару жобасы жүзеге асырылады. Сонымен қатар алғашқы қазақ-испан сөздігін дайындап жатырмыз. Бұл біздің студенттерге екі тілде де білім алуды жеңілдетеді. Тағы бір мысал – 2016 жылы испан ақыны Хусто Хорхе Падрон аударған қазіргі қазақ поэзиясының жинағы жарық көрді.

– Қазақстанды Испанияда таны­тудың қандай жолдары бар? Бұл ба­ғыт­та нендей жобалар жүзеге аспақ?

– Шын мәнінде, Испанияда Қазақ­станға деген қызығушылық орта ғасыр­лардан басталады. Жібек жолының Батыстағы алғашқы бейнеленуі мен Алтын Орда ханы Жәнібек бейнеленген карта – 1375 жылы Испанияның Қасиетті Арагон тәжінде жасалған «Каталон атласынан» айқын көрінеді. XV ғасырдың басында испан елшісі Руй Гонсалес де Клавихо Әмір Темір заманындағы Орталық Азияға сапар шегіп, бұл өңір туралы керемет кітап жазды. Бұл шығарма Еуропада бірнеше тілге аударылып, бестселлерге айналды.

Бүгінде Мадридтегі Қазақстан елшілігі қазіргі Қазақстанды Испанияда насихаттау бағытында үлкен жұмыс атқарып жатыр. Сондай-ақ Испанияда тұра­тын қазақстандықтар мен Қазақстанға қызығатын испандықтарды біріктіретін «Каса Казака» ұйымы жұмыс істейді. Бұл ұйым Астанада өткен Көшпелілер ойындарына Испаниядан отыздан аса спортшының қатысуына ықпал етті. Бұл Батыс елдерінен келген төртінші ірі делегация болды. Қатысушылар ойынның ұйымдастырылу сапасы мен қазақ халқының қонақжайлығына тәнті болды.

Басқа жобаларға келетін болсақ, «Атлетико Мадрид» футбол акаде­миясының ашылуы Испанияда Қазақ­станға деген қызығушылықты арттырады деп сенемін. Сондай-ақ биыл Қазақ­станның Испаниядағы беделін күшейтетін екі ірі оқиға өтеді. Біріншісі – қазақтың әлемге танымал әншісі Димаш Құдайберген қараша айында Барселонада концерт береді. Бұған дейін 1 маусымда ол Барселонада жанкүйерлері мен БАҚ өкілдеріне арналған конференция өткізеді. Екінші жоба да өте қызықты. Бұл – «Netflix» платформасының қолдауымен түсірілген алғашқы испан-қазақ бірлескен ірі киноөнімі. Фильмнің түсірілімі аяқталды. Енді соңғы монтаждау жұмысы жүріп жатыр. Фильмнің атауы – «La Tregua», қазақшаласақ, «Бітім» деген мағына береді. Аталған өнім сталиндік кезеңде Қар­лагта аман қалу жолында күрескен жүз­деген испан тұтқынының шынайы тарихына негізделген. Фильм режис­сері – әйгілі «Money Heist» (Қағаз үй) сериа­лы­ның авторы Мигель Анхель Вивас. Бас­ты рөлдерде испан актерлері Мигель Эрран (Money Heist) және Арон Пайпер (Elite), сондай-ақ Қазақстан актерлері Дина Тасболатова, Алтынай Нөгербек, Сергей Уфимцев, Фараби Аққозов ойнайды.

Әңгімелескен –

Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,

«Egemen Qazaqstan»