Серік Мейірманов: Жапон жұртынан үйренеріміз көп

Алаш қаласынан – Жапон еліне...

– Серік мырза, жаңа қызме­тіңізбен құттық­таймыз! Сізді Семейде дәрігер қызметін ат­қарып жүр­ген ке­зіңізде, сонда зерттеу­мен кел­ген жапондық ғалым­дар әлеуе­тіңізді бай­қап, докто­ран­­тураға шақыр­ған екен. Сол сәтті қайта бір еске алсақ. Жа­по­­нияға қалай бардыңыз?

– Көп рахмет. Иә, ол кезді әсте ұмыт­пайтын шығармын. Ол шақта Семей облыстық ауруханасында жас хирург болып жұмыс істеп, өңірдің денсау­лық сақтау мәселелерімен жіті айналысып жүрген едім. Сіз айтып отырған мүмкіндік күтпеген жерден болды. Жапондық ғалым­дар Семей өңіріндегі радиация­ның ұзақ­мерзімді әсерлерін зерт­теумен айналысып, Семей медицина­лық университетінде ғылыми жұмыстар жүргізген. Ағылшын тілін білетіндігім сеп­тігін тигізген болар, олармен ғылыми жақтан қарым-қаты­нас орнатудың сәті түсті. Нага­саки медициналық мектебіне докторантураға шақырту алға­ным үлкен әрі күтпеген оқиға болды. Бұл шақырту менің еңбе­гімнің мойындалуы ғана емес, сонымен қатар Семей өңірін­дегі денсаулық сақтау мәселесі­нің маңызын көрсетті. Әри­не, қуанышпен қатар үлкен жауапкершілік те сезілді. Бұл мүмкіндік – кәсіби бағытым­ды ғана емес, жалпы өмірге деген көзқарасымды да түбегейлі өзгертті. Жапониядағы ғылыми зерттеу­лерден алған білімім мен тәжірибемді елімнің денсаулық сақтау саласына пайдасы тисін деген мақсатпен қабылдадым.

– Жапонияда PhD дәрежесін қорғау жағы қалай болды? Ғылыми дис­­сертацияңызды қандай та­қы­­рыпта жаздыңыз?

– Иә, Жапонияда PhD дәре­же­­сін қорғау өте жауапты. Маған ака­демия­лық әрі мәдени тұр­ғы­дан көп қиындық кездесті. Ал­ғаш­қы қиын­дықтың бірі – тіл кедергісі. Оны еңсеру үшін күн сайын 100 жапон сөзін жаттауға тура келді. Зерттеу ортасындағы талаптар өте жоғары еді: әдістеме, талдау және жаңашылдық деңгейі ерекше қатаң бақылауда болды. Түн ортасына дейін зертханада жұмыс істеген күндерімді де ешқашан ұмытпаспын. Соны­мен қатар академиялық мәдениет­ке бейімделу, яғни жапондық университеттердегі сенпай-кохай (үлкен-кіші) қарым-қатынас жүйесін меңгеру де оңай соқ­қан жоқ. Ғылыми топтағы мінез-құлық нормалары, аға студенттерден қалай кеңес алу керектігі, топтық жұмыстардағы өзара әрекеттесу ережелері – осының бәрін оқу үдерісінен тыс меңгеру қажет еді. Бірақ осы қиындық­тың барлығы үлкен тәжірибе әкел­ді. Диссертациям отандық ға­лымдармен бірлескен жоба аясында жазылды. Тақырып атауы – «Қалқанша және сүт безі қатерлі ісігінің жасушалық механизм­дері және олардың радиация әсері­мен байланысы». Аталған зерттеу ­аясында еліміздегі онко­логиялық жағдайды терең зерделеп, Жапониядағы озық зерттеу әдістерін пайдалану мүмкіндігіне ие болдым. Қиын болғанымен, бұл тәжірибе көп мүмкіндікке жол ашты. Себебі осы арқылы ғылыми зерттеулерге жаһандық көзқараспен қарауды үйрендім.

Халықаралық білімнен көп пайда көрдім

– Қазақта «Ұстазы жақ­сы­ның ұс­таны­­мы жақсы» деген сөз бар. Ғы­лым жолын­дағы ұстаз­ыңыз кімдер? Олар­­дан сіз не үйрене алдыңыз?

– Қазақтың бұл нақылы өте терең мағынаға ие деп ойлаймын. Жапонияда докторантурада оқып жүргенімде, ғылыми жетекшім профессор Масаxиро Накашима ғылыми зерттеулердің дәлдігі мен әдістемелік қатаңдығы­ның маңызын үйретті. Ол PhD жұ­мысым үшін аса қажет болған ғылыми тәртіп пен жүйелілікті бойыма сіңірді.

Елімізде ерекше құрмет тұ­татын тұлғаның бірі – про­­фессор Айқан Ақанов. Ол маған ме­ди­цина және ғылым сала­сын­дағы көшбасшылық пен жауап­кер­шіліктің маңызын терең түсі­нуге көмектесті. Осын­дай ұстаз­дардан ашық қа­рым-қатынастың, өзіңе биік мақ­сат қоюдың маңыз­ын үйрендім. Әсіресе профессор Ақанов төзімділікті ерекше баға­лайтын. Ол кез келген қиын­дық­ты сәтсіздік деп емес, кері­сінше, баға жетпес тәжірибе ре­тінде қабылдауға баулыды. Со­ны­мен қатар ол бірлескен жұ­мыс­тың құндылығын, алған білім мен халықаралық байланыс­тарды елдің игілігі үшін пайдалану­дың маңызын дәріп­тейтін. Бүгінгі күні осы екі үлкен ұстаз­­дан алған қағидаларды ұста­на­­мын: күншығыста игерген ғы­лы­ми дәл­дік пен тәртіп, сон­дай-ақ елімізде бойға сіңірген көш­басшылық, төзімділік пен ынтымақтастыққа деген ұмтылыс кәсіби жолымды қалыптастыруда басты бағдаршам болды.

– Кейін сіз Рицумейкан Азия-Ты­нық мұхиты университетіне (APU) ауы­сып, ғылыми және пе­­да­гогикалық қызмет­пен айна­лы­­сыпсыз. Бұл идея қайдан келді?

– Докторантурадан кейінгі зерттеуімді аяқтап, қосым­ша тәжірибе жинаған соң, қызы­ғушылығым кеңейе түсті. Негізгі ғылыми зерттеулер жүргізумен қатар әлеуметтік денсаулық сақ­тау (Public Health) және білім салалары ерекше қызықтырды. Бұл бағыттарда медицина (MD) және ғылыми (PhD) білімім маңызды рөл атқара алатынын түсіндім. Осы білім мен тәжірибе арқылы болашақ мамандарды даярлауға, қоғам мен денсау­лық сақтау саласындағы өзекті мәсе­ле­лерді шешуге үлес қосу үл­кен мақсат­қа айналды. Дәл сол кезең­де APU-да Әлеуметтік денсау­лық сақтау менеджменті (Public Health Management) бо­йынша жаңа магистрлік бағ­дар­­ламаға оқытушы іздеп жатыр екен. Рицумейкан Азия-Тынық мұхиты университеті әлі қа­лыптасу кезеңінде болса да, оның басты миссиясы – жаһан­дық көшбасшыларды даяр­лау, аймақтың мәдениеті мен өзек­ті мәселелеріне басымдық беру еді. Бұл идея мені ерекше қызық­тырды, өйткені өзім де ха­лық­аралық білімнен көп пайда көр­ген адаммын. Бұл қызмет ме­нің ғылыми қызығушылығым мен тәжірибемнің тоғысқан нүктесі деп шештім. APU-дағы бұл орынға үміткерлер көп болды, себе­бі университеттің дина­микалық және халық­аралық ор­тасы көптеген талантты ға­лымдарды қызықтырды. Сон­дықтан бұл мүмкіндікті шын мәнінде жоғары бағаладым. APU-ға ауысу халықаралық тәжірибем мен ғылыми негізімді білім саласында пайдалануға мүмкін­дік берді.

– Сіз осыдан бұрын атал­ған университетте декан мін­детін атқарыпсыз. Жапония универ­ситеттерінде жоғары лауазымдарға немесе атқа­ру­шы қыз­мет­терге, мысалы, декандыққа үміт­кер­лер арасында бәсекелестік күшті ме? Мұндай лауазымға қойы­латын негізгі талап қандай?

– Иә, Жапония универси­­тет­терінде, соның ішінде декан ­немесе вице-президент сияқты жоғары басшылық лауазымдар­ға ие болу – бәсекені талап етеді. Бірақ атқарушы қызмет­тер­ге үміткерлерді бағалау тек ғылы­ми жетістіктермен шектелмей­ді. Әсіресе мен жұмыс істеген Рицумейкан Азия-Тынық мұхи­ты университеті (APU) сияқ­ты ерекше көп мәдениетті орта­да қосымша факторлар үлкен рөл атқарады.

APU-дың студенттері мен оқытушы­лары әлемнің түкпір-түкпірінен келген­дік­тен, мұнда мәдениетаралық көшбас­шылық және коммуникация, әкімшілік басқару және стратегиялық көз­қарас, көпмәдениетті педагогиканы түсіну, келісімге келу және ынтымақтастық, уни­верситет миссиясына адалдық сияқ­ты фак­торларды құрайды. APU-дың білім философиясын терең түсіну, оны дамы­туға шы­найы ықылас білдіру – бас­шы­­лық қызметке қойылатын негізгі талап­тардың бірі. Жалпы, ака­де­миялық біліктілік – тек ірге­тас. Ал көшбасшылық лауа­зым­дарға үміткерлерден күр­делі, халықаралық және көп­мәде­ниетті оқу орнын тиімді бас­қаруға қажетті әкімшілік, комму­никативтік, стратегиялық және мәдениетаралық дағдылардың үйлесімін талап етеді.

– Сіз ұзақ уақыт шетелде тұрсаңыз да, еліміздің ғы­лы­ми қауымдастығымен бай­ланы­сыңызды үзбей келесіз. Біздің ел ғылымы дамыған мемлекетке айналу үшін қандай қадам жасауы керек?

– Бұл арада еліміздің Ғылым және жоғары білім ми­нистрлігі жүргізіп отырған ма­­ңыз­ды жұмыстарды атап өткен жөн. Олар ғылыми зерттеулер мен жоғары білімді дамыту бағытын­да бірқатар ауқымды бастама­ны қолға алып жатыр. Оның ішін­де келесілерін ерекше атап өтуге ­болады. Қар­жыландыруды арт­тыру және тұрақты ұстау – Ғылыми зерт­теу және тәжірибелік-конс­трукторлық жұмыстарға арналған ұзақмерзімді, тұрақ­ты қаржыландыру көлемін мем­лекеттік және жеке секторлар арқылы айтарлықтай ұлғайту.

Ғалымдарды қолдау, оларға бәсекеге қабілетті жағдай жасау, сапалы PhD және постдокторантура бағдарламаларына инвестиция құю, сондай-ақ, «мидың айналымын» (brain circulation) ынталандыру арқылы таланттарды дамыту және елде тұрақтандыру да өте маңызды. Ал инфрақұрылымды жаңғыр­ту – озық зертханаларға, заманауи жабдықтарға, халықара­лық ғылыми дерекқорлар мен журналдарға қолжетімділікті кеңі­нен қамтамасыз етудің жөні өз алдына. Ғылымды интерна­цио­нализа­ция­лау – еліміздің әлемдік ғылыми желілер­ге терең интеграциялануын күшей­ту және стратегиялық халықаралық әріптестіктерді дамытуға да баса назар аударылғаны абзал. Бұл қадамдар өте маңызды. Алайда ғылымы дамыған елге айналу үшін жүйелі, стратегиялық қа­дамдар қа­жет. Әлемдік тәжіри­бені ескере отырып, еліміз ғы­лыми әлеуе­тін одан әрі нығайту үшін осы бағыт­тарға ерекше назар аударуы керек.

Мен үшін ерекше оқиға

– Жапондық ірі университетте вице-президент болып тағайын­да­луыңыз бәріміздің мерейімізді өсір­ді. Осыны сізге хабарлағанда қандай күй кеш­тіңіз?

– APU университетінің акаде­миялық істер жөніндегі басшысы ретінде жоғары қызметке тағайындалғаным туралы жаңа­лықты естіген сәт мен үшін де ерекше жағдай болды. Ең алдымен, университет басшылығы мен қауымдастығының маған артқан сеніміне сүйінішпен қара­дым. Сонымен қатар зор жауап­керші­лік жүктеліп отырғанын сезіндім. Бұл жауапкершілік студенттер, оқытушылар, универ­ситеттің миссиясы мен осы лауа­зымнан күтілетін жоғары стандарттарды сақтау міндетімен бай­ланысты екені анық. Ең маңыз­дысы, жапондық жоғары білім жүйесінде басшылық қызметке тағайындалған қазақ ретінде бұл оқиғаның белгілі бір рәміздік мәнге ие екенін түсінемін. Аталған жағдай жаһандық академиялық кеңістікте еңбекқорлық, кәсібилік және адалдықта ешқашан шет-шекара болмайды деген танымды растағандай болды. Бұл жеке мақтаныш сезімі ғана емес, сонымен бірге Қазақстанды осындай дәрежеде таныту және басқаларға жігер беру мүмкіндігі деп ойлаған дұрыс.

– Жапон және қазақ ғалым­дары арасындағы байланысты нығайту үшін қандай жоба жүзеге асуы керек? Осыған сіз ғалым ретінде қандай үлес қоса аласыз?

– Шын мәнінде, Қазақстан мен Жа­пония ғалымдары ара­сын­дағы ын­тымақ­тастық белгілі деңгейде қалып­тасқан. Жалпы, жапон жұртынан үйре­неріміз көп. Бұған нақты мысал да бар. Мысалы, инженерия немесе материалтану салаларында. Жеке ғылыми байланыстарды нығайтуға аз да болса үлес қосып келемін. Соңғы жылдары ондаған отандық медицина саласының студенттері мен зерттеушілері Жапонияға келіп білім алуына және тәжірибеден өтуіне атсалыстым. Сонымен қатар жапондық ғалымдар, оқы­тушылар және университет бас­шыларын Қазақстанға барып, ынтымақтастықты дамыту­ға бағыт­талған іс-шараларды ұйым­дастыруға көмектестім. Ал­дағы уақытта екі елдің ара­сындағы ғылыми байланысты жүйелі дамытуға атсалыса беремін.

Әңгімелескен –

Дүйсенәлі ӘЛІМАҚЫН,

«Egemen Qazaqstan»