Қазір елімізде қос палаталы Парламент жұмыс істейді. Олар – Мәжіліс пен Сенат. Алайда бұл құрылым кей жағдайда заң шығару үдерісінің баяулауына, процедуралық кідірістердің орын алуына алып келіп отыр. Осыған байланысты бірқатар сарапшылар мен депутаттар бір палаталы Парламентке көшу туралы бастаманы алға тартты.
Аталған ұсыныстың мәні тек Сенатты таратуда емес, Парламентті мейлінше ықшамдап, тиімді және сапалы заң шығаратын орталық орган ретінде қайта құру. Бұл – негізінен әлемде кең таралған парламенттік рәсім. Жаңа құрылымның атауы Мәжіліс болып қала ма, әлде мүлдем басқа форматта жүзеге аса ма, оны уақыт көрсетеді. Ең бастысы – заңнамалық үдерісті жедел, тиімді, ашық ету.
Одан бөлек, Мәжілісте көптеген маңызды мәселе қаралатын салалық комитеттер бар. Мысалы, энергетика, төтенше жағдайлар, экология және тағы басқа. Алайда жер қойнауын пайдалану сынды кейбір маңызды бағыттар – басқа комитеттің құзырында. Бұл функциялардың қайталануына және жауапкершіліктің нақты бөлінбеуіне себеп болып отыр. Осыған байланысты комитеттердің құрылымын оңтайландырып, нақтылау қажет.
Парламенттің тиімді жұмыс істеуі үшін вице-спикерлердің санын арттыру ұсынылады. Қазіргі уақытта екі спикер бүкіл комитеттермен сапалы түрде өзара іс-қимыл жүргізуге физикалық тұрғыда үлгермейді. Әр вице-спикерге нақты бағыттар бойынша жауапкершілік жүктелуі жалпы жұмыстың сапасын арттыра түседі.
Сондай-ақ депутаттарға берілетін көмекшілер де көбірек керек. Мәселен, Оңтүстік Кореяның тәжірибесіне сәйкес, әрбір депутаттың жанында 4-5 кеңесші және 4-5 көмекшіден тұратын топ жұмыс істейді. Бұл заң жобаларын әзірлеу, депутаттық сауалдар дайындау, сайлаушылармен байланыс орнату сияқты маңызды қызметтердің жоғары сапада атқарылуына мүмкіндік береді. Ал елімізде қазіргі уақытта бір депутатқа бір ғана көмекші бөлінген. Ол ұйымдастырушылық жұмыстардан бастап, азаматтарды қабылдау, хаттарға жауап беру, заң жобаларын талдау сияқты алуан түрлі міндеттерді бір өзі атқарып отыр. Мұндай жүктеме заң шығару сапасына тікелей әсер ететіні анық.
Осы аталған өзгерістер жүзеге асқан жағдайда Үкімет құрылымында да сәйкес институционалдық реформалар жүргізілуге тиіс. Мұндағы мәселе – мемлекеттік аппаратты сан жағынан ұлғайту емес, оның мазмұндық құрылымын заманауи талаптарға сәйкестендіру.
Осыған орай Президент 2027 жылы Жалпыұлттық референдум өткізуді ұсынды. Осылайша, Мәжілістің қазіргі құрамы барлық заңдық рәсім аяқталғанша өз ісімен айналысады. Сенат жалпыұлттық референдумның қорытындысы шығып, жаңа Парламент сайлауы өткенге дейін жұмыс істейді. Бұл өте маңызды мәселе болғандықтан оны асығыс жүзеге асыруға болмайды. Сондықтан реформа азаматтық секторда, сарапшылар ортасында, қазіргі Парламентте де жан-жақты талқылануы қажет.
Қорытындылай келе, бір палаталы Парламентке көшу, мемлекеттік басқару құрылымын оңтайландыру еліміздің саяси тұрақтылығын нығайтатын, болашаққа бағытталған жүйелі реформалар болуға тиіс.
Еділ ЖАҢБЫРШИН,
Мәжіліс депутаты