Бүгінде еліміздің шалғайдағы елді мекенінде 1500 «Құқық кабинеті» ашылды. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен іске асырылған бастама жергілікті тұрғындардың құқықтық сауатын арттыруды көздейді. Осыған орай елімізде осы бағытта тағы қандай жұмыстар жүргізіліп жатқанын шолып шыққан едік.
Осыдан төрт жыл бұрын Президент 2030 жылға дейінгі құқықтық саясат тұжырымдамасына қол қойды. Ұлттық құқықтық жүйені жетілдіруге арналған бағдарламалық құжат заңнаманың жекелеген салаларын дамытуды мақсат етті. Негізі бұған дейін мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіру, экономикалық өсімді жеделдету, сондай-ақ білім беру, денсаулық сақтау, азаматтарды әлеуметтік қорғау саласындағы бірқатар мәселені шешуге бағытталған құқықтық реформалар қолға алынды. Енді осы бағыттар жүйеленіп, арнайы тұжырымдамамен нығайтылып отыр.
Нәтижесінде, қазір елімізде құқықтық ақпарат ағыны едәуір кеңейіп, түрлі нормативтік актілер қабылдана бастады. Мұны қоғамның, жеке және заңды тұлғалардың өз мәселелерін шешуде құқықтық құралдарды белсенді қолдануымен де байланыстыруға болады.
Құқықтық саясат заң тетіктерін мақсатқа сай пайдалануға, адами құндылықтарды ескере отырып, қоғамда тәртіптің сақталуына басымдық береді. Ол үшін мемлекет халықтың құқықтық сауатын дәйекті түрде арттырып келеді. Мәселен, былтыр «Халық заңгері», «Әділет кеңес береді», «Ашық есік күні», «Тегін заң көмегі күндері» акциялары тұрақты өткізілді. Республиканың барлық өңірінде 100 мыңнан аса адамды қамтитын 1 310 консультативтік-түсіндіру іс-шарасы ұйымдастырылды.
Аудандық, ауылдық әкімдіктердің ғимаратында, мәдениет үйінде демалыс орталығында және қоғамдық орындарда ашылған «Құқық кабинеттерінің» ерекшелігі сол, шалғайдағы ағайын құқықтық ақпаратқа жедел әрі оңтайлы қол жеткізді. Ілкімді іс аумақтық әділет органдары мен жергілікті атқарушы органдардың бірлескен жұмысы нәтижесінде өткен жылдың бірінші тоқсанында кезең-кезеңімен жүзеге асты.
– Бұл – азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыруға бағытталған маңызды жоба. Басты мақсат – тұрғындарды құқықтық мәселелер бойынша маманның көмегінсіз-ақ өздігінен ізденуге, заңнаманы түсініп, оны күнделікті өмірде қолдана білуге ынталандыру. Қазіргі таңда кабинеттер е-Gov өзіне-өзі қызмет көрсету бұрыштарының базасында құрылған. Қажетті заманауи техника – компьютер, принтер, веб-камерамен жабдықталған. «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесіне, «Заң» дерекқорына, «Ашық НҚА» порталына, e-Gov, e-Otinish және басқа да ресурстарға кіруге болады. Аумақтық әділет органдары ай сайын кемінде бір рет осы кабинеттердің базасында қабылдау өткізіп, азаматтарға кең ауқымды мәселе бойынша тәжірибелік құқықтық көмек көрсетіп келеді. Бірінші жартыжылдықта 35 мыңнан аса азамат «Құқық кабинетінің» қызметін пайдаланды, – дейді Әділет министрлігі Конституциялық заңнама және мемлекеттік басқару департаменті директорының орынбасары Нұрбек Нұрғалиев.
Оған қоса былтыр Еup.kz. сайты арқылы онлайн режімде заң қызметтерін ұсынуға және алуға мүмкіндік беретін «E-ZanKomegi» бірыңғай ақпараттық жүйесі іске қосылды. «Zan Komegi» мобильді қосымшасында 2 мыңнан астам адвокат пен заң кеңесшісі 472 мыңнан астам азаматқа кеңес берген.
Бүгінде азаматтар нотариусқа бармай-ақ, «Е-нотариат» жүйесінде бейнеқоңырау арқылы онлайн режімде сенімхаттар мен ерлі-зайыптылардың келісімдерінің барлық түрін ала алады. Бұл әсіресе, нотариустық қызметтер бағасы қымбаттаған кезде азаматтар үшін тиімді шешім болды. Мәселен, өткен жылы осы қызметті 176 мың адам пайдаланған. Ескеретін жайт, мүлікті басқаруға қатысты сенімхаттар бұрынғыша тек офлайн форматта рәсімделеді.
Сондай-ақ қазір заңсыз әрекеттердің алдын алу мақсатында биометриялық сәйкестендіру қолданылып, өтініштерге QR-мен қол қойылады. Ал қызмет нәтижелері eGov mobile-дың «Цифрлық құжаттар» бөлімінде тәулік бойы қолжетімді.
«Робот сот орындаушысы» енгізілді. Мәселен, 20 АЕК-ке дейінгі әкімшілік айыппұлдар уақтылы төленбеген жағдайда уәкілетті орган мәліметтерді жеке сот орындаушының қатысуынсыз іс жүргізуді қозғайтын роботқа жүктейді. Азаматтар іс қозғалғаны жөнінде ақпаратты eGov mobile-да 1414-тен SMS хабарлама және push-хабарлама арқылы алады. Соның нәтижесінде азаматтар сот орындаушысына жүгінбейді және оған төленетін 25% қосымша шығыннан босатылады.
– Заң – ережелер жиынтығы ғана емес, бұл қоғамдағы тәртіптің, қауіпсіздік пен әділдіктің кепілі. Әрі оның нормалары елдің саяси дамуына серпін беріп, жалпыға бірдей құқықтық алаң құрады. «Заң мен тәртіп» идеологиялық тұжырымдамасын іске асыру аясында Алматы қаласының прокуратурасы «Құқықтық дәріхана» жобасын іске қосты. Бұған қоса жедел заң көмегіне жүгінуге немесе заң бұзушылық туралы хабарлауға болатын «сенім телефоны» жұмыс істеп тұр. «Zhastarmen» платформасы арқылы жас алматылықтар құқықтық ақпарат ала алады, есірткіге қарсы науқандарға қатысып, құқық бұзушылықтар туралы анонимді түрде хабарлауға мүмкіндік те бар. Жоба Telegram арнасы арқылы жұмыс істейді, оған кез келген адам қосыла алады, – дейді Алматы прокуратурасының ресми өкілі Райымбек Шәріпбаев қалада өткен «Заң және тәртіп» апталығында.
Әділет министрлігі жыл аяғына дейін 300 мыңнан астам азаматтың құқықтық сауатын жетілдіруді және қарапайым заңгерлік кеңестер беруге, құжаттарды жинауға көмектесуге арналған «Әйтеке» көмекші чат-ботты іске қосуды жоспарлап отыр. Одан бөлек робот сот орындаушысының құзыретін кеңейтіп, айналысатын берешек мөлшерінің шегі 20-дан 40 АЕК-ке дейін арттыруға әрекет етіп жатыр. Бұл жылына 12,2 млрд теңгеге дейін үнемдеуге мүмкіндік береді.
Байқағанымыздай, елімізде отандастарымыздың әсіресе шалғайдағы ауыл тұрғындарының сапалы құқықтық кеңес алуына мүмкіндік жасалып, оларға онлайн заң көмегі мен цифрлық платформалар қолжетімді бола түсті. Бұл елімізде жүзеге асып жатқан құқықтық саясаттың жүйелі жүргізіліп жатқанын көрсетеді. Алдағы уақытта осы үрдісті одан әрі тереңдету әділетті қоғам қалыптастырудың берік негізі болмақ.