Күнделікті өмірде кездесетін мәселенің бірі – тұтынушы құқының бұзылуы. Маңдай тер, табан ақымен тапқан тиынын санап жүрген көптеген тұтынушы сауда орындары мен интернет арқылы сатушылардың қитұрқы әрекеттеріне ұшырап, зар илеп қалып жатқан жағдай аз емес. Осындай келеңсіздіктерді ескерген Үкімет «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын дайындап, оны Парламент қабылдаған соң, осы жылдың 10 қаңтарында Президент қол қойды.
Осы заңмен тұтынушылардың құқығын бұзғаны үшін салынатын санкциялар күшейтілді. Бұрын кәсіпкерлік субъектілері «ескерту» түріндегі әкімшілік жауапкершілікке тартылса, енді жаңа заңға сәйкес белгіленген мерзімде тиісті емес сападағы тауарды айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз ету, сондай-ақ тұтынушының құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты бұзушылықтарды жою туралы наразылыққа жазбаша жауап жазу міндеттерін орындамағаны үшін жеке тұлғаларға – 5, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – 10, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 15, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне 25 айлық есептік көрсеткіш (АЕК) мөлшерінде айыппұл салынатын болды. Егер әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн осындай әрекет бiр жыл iшiнде қайталанса, айыппұл мөлшері екі есе өседі.
Сондай-ақ «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодекске енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес тұтынушылардың құқын қорғау саласындағы уәкілетті органның құзыретіне әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарау енгізілді. Енді сауда қызметін және қызметтер көрсетуді жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлердің немесе ұйымдардың тауар сатқанда кем өлшеуі, таразыдан жеуі, есептен жеуі, көрсетілетін қызметтің шалалығы немесе сапасының төмендігіне байланысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық iстердi қарауға және әкімшілік жазалар қолдануға тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органның басшысы, оның орынбасарлары, аумақтық бөлімшелердің басшылары мен олардың орынбасарлары құқылы болды. Осының өзі сауда және тұтынушылардың құқығын қорғау қызметінің беделін көтеріп, ықпалын арттырды. Нақты айтқанда, олар енді 1 АЕК-ке дейінгі мөлшерде елеулі емес нұқсан келтіру фактілері бойынша әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарайды. Ал тұтынушыға бұдан көп, ірі мөлшерде нұқсан келтірілген болса, мұндай әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді ішкі істер органдары қарайды. Айта кетерлігі сол, заң бойынша бір айлық есептік көрсеткіштен асатын сома – елеулі мөлшердегі нұқсан, ал үш айлық есептік көрсеткіш сомасы ірі мөлшердегі нұқсан деп танылды.
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау және ішкі нарықты сапасыз және қауіпті өнімдерден сақтауды қарастырған «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заң жобасы Парламент Мәжілісінде бірінші оқылымда мақұлданып, екінші оқылымға қарауға шығарылды. Оған енгізілген мәселелер қатарында тұтынушылардың құқықтарын қорғау деңгейінің артуы, сонымен қатар тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің сапасы мен қауіпсіздігіне азаматтардан түсетін шағымдарды қарау үдерістерінің тиімділігін арттыру да бар.
Біз Сауда және интеграция министрлігінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті басшысының орынбасары Ләзім Мияшеваға жолығып, осы мәселелердің облыстағы жай-күйін сұраған едік.
«2025 жылдың 5 айында тұтынушылардан 178 өтініш-шағым түсті. Оның 47,7%-ы қанағаттандырылды, 18,5%-ы құзыреті шегінде басқа мемлекеттік органдарға жіберілді, 5,6%-ы мәселенің оң шешілуіне байланысты тұтынушыларға кері қайтарылды, қалған өтініштер бойынша түсініктемелер берілді. Шағымдардың растығын тексеру үшін жоспардан тыс 19 тексеру жүргізілді. Салалар бойынша ең көп шағымдар бөлшек саудада – 38,8%, электрондық сауда – 29,2%, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық – 5,6%, тұрмыстық қызмет көрсету 3,9% деңгейінде байқалады. Тұтынушылардың шағымдары негізінен кәсіпкерлік субъектілерінің «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңында белгіленген міндеттерді тиісінше орындамауымен байланысты. Атап айтқанда, сапасыз тауарларды айырбастаудан немесе қайтарудан заңсыз бас тарту, тұтынушының жазбаша наразылығына жауап бермеу, сапасыз тауарды сату, витринадағы және кассалық чектегі бағаның айырмашылығы және т.б.», деді Л.Мияшева.
Мысал ретінде ол бір зейнеткер әйелдің 986 мың теңгеге сатып алған есту аппаратының сапасыз болып, төленген ақшаны қайтаруға жәрдемдесу туралы өтінішін қарастырғандарын айтты. Өзі төленген ақшасын қайтаруды талап етіп, бірнеше рет хабарласқанымен сатушы өз міндеттемесін орындаудан барлық жолмен жалтарған. Департамент қызметкерлері жәбірленушіге осы соманы қайтартқан және өз міндеттерін орындамағаны үшін ЖШС-ні әкімшілік жауаптылыққа тартқан. Қысқартылған іс жүргізу тәртібімен орта кәсіпкерлік субъектісіне 7,5 АЕК (29 490 теңге) көлемінде әкімшілік айыппұл төлеткен.
Солтүстік Қазақстан облысы