Астана өңірлік дипломатия орталығына айналды

Сарапшылар «Орталық Азия – Қытай» саммиті өңірлік диалогті нығайту және бірлескен бастамаларды ілгерілету үшін жаңа жұмыс алаңы ретінде дүниеге келгенін айтады. Бұл форматтағы саммиттер екі жылда бір рет Қытайда және аймақ елдерінде алфавиттік тәртіппен кезектесіп өткізіледі. Еске салсақ, алғашқы саммит 2023 жылдың мамырында Қытай­дың Сиань қаласында өтті. Онда Сиань декларациясында бекітілген сауда, инфрақұрылым, көлік және цифрландыру салаларындағы негізгі келісімдерге қол қойылды.

Президент жанындағы Қазақстанның стратегиялық зерттеулер институты Азиялық зерттеулер бөлімінің басшысы Айдар Құрмашевтің айтуынша, бұған дейін өзара қарым-қатынас, іс-әрекет негізінен жеке форматта, Қытай мен Қазақстан, АҚШ пен Өзбекстан және т.б. тараптар арасында жүргізілсе, бүгінде ұжымдық аймақтық форматтардың рөлі артып келеді. Аймақ елдері оқшауланбай, жүйелі серіктес ретінде әрекет ете бас­тады. Қазір осындай екіжақты байланыстармен қатар Орталық Азия – Қытай платформасынан Орталық Азия – Еуропалық одақ, ОА – Жапония және ОА – Оңтүстік Кореяға дейінгі аймақаралық байланыстар да белсенді қалыптасып келеді. Мұндай форматтағы жиындар үкіметтердің ауысуына, саяси циклдерге және жаһандық құбылмалылыққа қарамастан, тұрақты ынтымақтастық жолдарын құруға мүмкіндік береді. Гео­саяси жағдайда бұл аймақтық хаб моде­ліне көшуді білдіреді.

«ОА – Қытай» саммиті – аймақ елдеріне жекелеген мемлекеттердің егемендігін шектемей, сыртқы субъектілермен диалогте ұжымдық ұстаным қалыптастыруға мүм­кіндік береді. Барған сайын күрде­ле­ніп келе жатқан жаһандық геосаясат жағдайында дәл осы өзара әрекеттесу моделі икемді, функционалды, прагматизмге негізделген ең өміршең формат болып отыр. Оның тиімділігі – шектен тыс саясиландыруды жойып, ортақ мүддеге бағыт­талуында. Мұндай форматқа деген сұраныс Орталық Азияның әлемдік аре­надағы рөлінің өзгеруімен де түсін­ді­рі­ле­ді. Бүгінде аймақ – экономикада да, қауіпсіздікте де, экологияда да, цифрлық трансформацияда да белсенді қатысушы. Сондықтан стратегияларды үйлестіру, бас­тамаларды дамыту және бірлескен жобаларды іске қосу платформасына айналып отыр. Оның ерекшелігі сол, аймақтың сыртқы әсерлерге төзімділігін сынап көруге мүмкіндік береді. Бұл аймақішілік сенімді нығайтып, технологиялар мен білім трансфертіне ықпал ететін – білім беру және мәдени алмасуды ынталандыратын бейресми дипломатия», деді ҚЗСИ сарапшысы.

Бұған қоса Орталық Азия елдері Қы­тай­дың қатысуымен басқа да көпжақты алаң­дарда өңірлік мәселелерді белсенді түрде талқылап жүр. Атап айтқанда, 2024 жылы Астанада Шанхай ынтымақтастық ұйымының (ШЫҰ) саммиті өтіп, онда өңірдің тұрақтылық, инфрақұрылымдық өзара іс-қимыл және Қытай мен өңір мем­лекеттерінің экономикалық ынтымақ­тас­тығы тақырыптары көтерілді.

Ал елімізге мұндай бастамаларға қаты­су оның белсенді сыртқы саяси ұстанымын баса көрсете отырып, халық­аралық беделін айтарлықтай арттырады. Сонымен қатар алпауыт көрші елмен экономикалық байланыстарды нығайтуға, инвестициялар тартуға, жаңа нарық пен елдің тұрақты дамуына тікелей әсер ететін технологиялық алмасуға септігін тигізеді.

Қытай Қоғамдық ғылымдар академия­сы­ның Ресей, Шығыс Еуропа және Ор­талық Азия институтының директоры Сунь Чжуанчжи: «Орталық Азия Еура­зияның ортасында, Шығыс пен Батысты байланыстыратын, солтүстіктен оңтүстікке қарай созылған жол торабында ор­наласқан. Әлемге тұрақты, гүлденген, үйле­сімді Орталық Азия қажет. Осы орайда Қытай мен аймақ елдері екіжақты және аймақтық деңгейде ортақ болашақ қоғамдастығын құра отырып, ең алдымен Орталық Азияға пайда әкеледі, аймақтағы елдердің әр саладағы мақсаттарына жетуге көмектеседі», деген пікірде.

Сунь Чжуанчжидің айтуынша, халықаралық байланыссыз Орталық Азия дами алмайды. Қытайдың Орталық Азия елдерімен ынтымақтастығы да әлемдегі барлық елдің ортақ дамуына үлес қосуды көздейді. Екі жақ БҰҰ, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары кеңесі сияқты көпжақты ұйымдарда ынты­­мақ­та­са отырып, жаһандық басқару жүйесін жетілдіруге бірлесіп көмектеседі.

Сондай-ақ Қытай Қоғамдық ғылым­дар академиясының Ресей, Шығыс Еуропа және Орталық Азия институ­­­­тының Орталық Азия және Кавказ бөлі­мі­нің басшы­­сы Чжан Нин Қытай­­­дың экономикалық өсімі мен саяси тұрақ­ты­лығы күмән тудырмайтынын айтады. Елдің әлеуеті Орталық Азия­ның даму қажет­­­тіліктерін толық қам­та­масыз етуге қабі­летті.

«Дипломатиялық қарым-қатынас орнағаннан бері Қытайдың Орталық Азия елдеріне қатысты саясаты әрқашан осы ел­дердің егемендігін, тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығын құрметтеуге негіз­­делді, ынтымақтастық саяси жағ­дай­лар­ға байланысты емес, татукөршілік, шы­найылық, өзара тиімділік және инклюзив­­­тілік қағидаттарын, сондай-ақ жал­пы адам­­заттық ортақ болашақ құру тұжы­рым­­дамасын ұстанады», дейді Чжан Нин.

Оның айтуынша, болашақта Қытай мен Орталық Азия елдері географиялық жақындық, достық саяси қарым-қатынас мен ірі нарықтық артықшылықтарын пайдаланып, бекітілген ынтымақтастық стратегиялары мен жоспарларын іске асыруды жалғастыру қажет. Сонымен қатар қол қойылған жобаларды жүзеге асырып, транзиттік әлеуетті дамыту керек. Өнеркәсіптік өндірісті нығайту, аймақтағы тұрақтылықты қолдау, қауіп­­­сіздікті нығай­­ту және халықаралық арена­­дағы ықпалын кеңейтуге үлес қосу қажет.

Ал ҚХР төрағасы Си Цзиньпиннің сапары елімізге деген ерекше сенімнің белгісі екенін айтады сарапшылар. Кеше Си Цзиньпин Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен елімізге келді. Бұл – Қытай көшбасшысының елімізге жасаған алтыншы сапары. Осыдан бір жыл бұрын, өткен жылдың шілдесінде ҚХР басшысы Астанаға мемлекеттік сапармен келіп, ШЫҰ саммитіне қатысты. Си Цзиньпиннің осы сапары бүкіл аймақ үшін маңызды саяси оқиғалардың бірі саналатын «Орталық Азия – Қытай» екінші саммитіне орайластырылып отыр. Еліміз тағы да қабылдаушы мемлекет болып, өзінің өңірлік дипломатия мен диалог орталығы мәртебесін растады.

Сонымен қатар 2023 жылы Мемлекет басшысы ҚХР-ға мемлекеттік және ресми сапарлар жасады. Осы жылдың мамырында Қасым-Жомарт Тоқаев Сиань қаласында өткен «ОА-ҚХР» саммитіне қатысып, қазан айында Бейжіңде «Бір белдеу, бір жол» халықаралық ынты­­­­мақ­тастық жөніндегі жоғары деңгейдегі 3-форумға барды. Сондай-ақ былтыр наурызда Президент Боао Азия форумына (Боао қаласы, Хайнань провин­циясы) қа­­тысу үшін ҚХР-ға жұмыс сапарымен барды.

Қытай басшысының өткен жылы «Біз қазақстандық әріптестерімізбен иық тірестіре отырып, бірлескен өркендеу мен ұлттың жаңғыруына, қытай-қазақ достығының жаңа көкжиектеріне жол салуға дайынбыз», деп атап көрсеткені бекер емес. Екі елдің тығыз ынтымақтастығы халықаралық аренада нақты нәтиже беріп жатқаны сөзсіз. Екі елдің жаһандық күн тәртібінің түйінді мәселелері бо­йынша ұстанымдары бірдей, БҰҰ, ШЫҰ, АӨСШК және басқа да халықаралық платформалар аясында белсенді өзара іс-қимыл жасайды. Әділ және тұрақты әлемдік тәртіпке деген көзқарастарды бірлесіп ілгерілету Қазақстан-Қытай әріптестігін екіжақты ғана емес, сонымен қатар жаһандық маңыз­­ды­лыққа да ие етеді.

Қазір Орталық Азияға жаһандық қызы­­ғу­шылық артқан сайын еліміз аймақ пен әлемнің жетекші державалары арасындағы негізгі диалог алаңына айна­лып отыр. Осы құндылықтарды, соның ішінде еліміз­­дің бас­тамасымен дайындалған және аймақтық ынты­­­­мақ­тастықты тереңдетуге бағыт­­талған стра­­­­тегиялық бағдарды бел­гілейтін «Орталық Азия – 2040» тұжы­­­рым­дамасы арқылы ілгерілетіп келеді.