Саяжайларға дейін қоғамдық көлік қатынай бастағалы бау-бақша десе, ішкен асын жерге қоятын тұрғындар өздеріне тиесілі 6 сотық жерлерін реттеуді қолға алып жатыр. Дегенмен Ертіс бойында жыл өткен сайын кәнігі бағбанбардың қатары азайып барады.
Раиса Богомолова өзіне тиесілі 6 сотық жерде ала жаздай бел жазбайды. Бақшасында картоп, сәбіз, қияр, қызанақ, құлпынай мен алма егіп қана қоймайды, жүйектерден өрік ағашы мен шабдалыны да кездестіруге болады. Айтуынша, кейбір таныстарының бақшаларында көкжидек, мүкжидек, қызыл ырғай, қызылжидек те өседі. Бағбан әлгіндей өнімдерді жайқалтып отырғандардың еңбегі зор деп біледі.
– Бақшаларда экологиялық жағынан таза көкөністер, жемісжидектер өсіріледі. Дәмдік сапасы жағынан алғанда біздің бақшаларда өніп шыққан өнімдер оңтүстіктен жеткізіліп, сатылып жатқандардан ондаған есе артық. Оның үстіне фермерлер өз егістіктерінде көкөніс өсіру кезінде арамшөп шығармау мақсатында түрлі гербицид сеуіп тастайтыны да белгілі. Біз гербицид дегенді қолданбаймыз, арамшөпті қолмен жұламыз, – дейді бағбан.
Раиса әжей үшін бау-бақша сапалы азық өнімдерін алатын жер ғана емес, өмірін ұзартуға себеп болатын пайдалы ермек. Көптеген қариялар жүріп-тұрудың қиындап бара жатқанына қарамастан, саяжайға келіп еңбектенеді.
Дегенмен бағбандар бау-бақша ұстау жыл өткен сайын қымбатқа түсіп бара жатқанын айтады. Тұқымдар мен көшеттердің, құралдардың бағасы үсті-үстіне өсіп келеді. Саяжайлардағы тарифтер мен мүшелік жарнаны да ұлғайтып жатыр. Негізінен ол кооператив қатысушыларының санына байланысты, қазіргі таңда жарнаның мөлшері 6500 теңгеден басталып, 9000 теңгеге дейін жетіп тұр. Кейбір бағбандар бау-бақшасына төнетін қауіпке қарамастан, саяжайды бақылаушылар мен күзетшілер қызметінен бас тартып, мүшелік жарнаны арзандатуға ұмтылатыны да белгілі.
– Ақшаға шаққанда бау-бақшамыз өзін ақтамайды. Жол шығынына, жалға төлейміз. Биыл баға тағы көтерілгеніне байланысты көбі бақшаларын тастап кетуге шешім қабылдады. Адамдарға қымбатшылық ұнамаса да амалсыздан төлеп, өз жер телімдеріне келеді. Электр жарығына қатысты да мәселе бар. Электр жүйесін тартып беруге 300 мың теңге сұрайды, бұл өте қымбат. Жұмыстан шығып бақшаға келетіндерге суаруға уақыт тапшы. Қараңғыда барлық жүйек пен жеміс ағашын жеріне жеткізіп суару мүмкін емес. Оның үстіне бақшамызға құбыр бойымен ағып келетін су кейде тоқтап қалады. Егер жаздың аптап ыстығында су келмей қалса, қаншама уақыт баптаған өнімдеріміз қурап қалуы мүмкін, – деп қынжылады бағбан Гүлжанат Табылдина.
Оның айтуынша, бау-бақша ұстаушыларда тәуекел көп. Қазір өрт қауіпті кезең басталды. Иесіз тұрған саяжайлар өрттің тез таралуына негіз болады. Ондаған жыл бойы өздері еккен көшеттерінің жемісін жеп келе жатқан бағбандар оның зардабын тартады. Сол тұрғыда бұл мәселені жергілікті әкімдік өз бақылауына алуы керек деп есептейді зейнеткер. Яғни бос тұрған 6 сотық жерді қала тұрғындарына тегін таратып берсе болар еді. Есесіне билік өрт оқиғаларының алдын алады әрі тұрғындардың өздерін сапалы көкөніспен, жеміс-жидекпен қамтамасыз етуіне мүмкіндік туады.
Өңірлік төтенше жағдайлар департаментінің мамандары бау-бақшалардағы өрт оқиғалары жыл өткен сайын үдеп келе жатқанын айтады. Кейбір жылдары бір ғана өрт оқиғасы 500-600 жер телімін жайпап өткен оқиғалар кездескен.
– Өткен жылы саяжайларда тіркелген өрттердің барлығы қалдықты, қурап қалған өсімдік сабақтары мен ағаш бұталарын өртеуден пайда болған. 2024 жылы саяжайлардың 250 телімінде жану деректері анықталды. Биыл біздің барлық әрекеттеріміз оқыс оқиғалардың алдын алуға бағытталып отыр. Қалдық пен қурап қалған өсімдік сабақтарын арнайы жерлерде өртеу керек, – дейді төтенше жағдайлар департаментінің бастығы Рустамбек Әмрин.
Құтқарушылар жыл сайын саяжайларды аралап, ережелерді түсіндіретін парақшаларды таратады, рейдтер мен бақылау іс-шараларын жүргізеді.
Бағбандардың бас ауруына айналған тағы бір мәселе – ұрлық. Металдан жасалған заттар, темір қоршаулар, ала жаздай өсірген бақша өнімдері жиі қолды болады. Павлодарлық полицейлер тонаушылармен күресу мақсатында бірнеше жыл бұрын атты патруль қызметін ұйымдастырған. Қазір олардың қарауында 15 ат бар. Арнайы патруль саяжай маусымы басталғалы саяжайларды бақылауға алды.
– Атты патруль бау-бақшаны бақылауға ыңғайлы болып тұр. Автөкөлік жүре алмаған жерден жылқы оңай өтіп кетеді. Полиция қызметкерлері саяжайлар аумағында заңсыз жүргендерді анықтау мақсатында тұрақты түрде рейдке шығады. Сондай-ақ құрылыс нысандары, салынып жатып тоқтап қалған немесе иелері тастап кеткен ғимараттар, саяжай телімдері тексерілді, – дейді кавалериялық взвод командирі Бердібек Даяндах.
Қиындықтарға қарамастан Ертіс-Баян өңіріндегі бау-бақша кооперативтері өз жұмыстарын жалғастырып жатыр. Зейнеткерлер бағбаншылық ісіне жастар да қызығушылық танытатынын айтады. Дегенмен саяжайға келіп бел жазбай еңбек ететіндердің арасында жастар өте аз. Мысалы, Павлодар қаласында тұратын Денис Трофимов жергілікті жылу-электр стансасында жұмыс істейді. Әйелі медицина саласында еңбек етеді. Отбасында бір қыз бала бар. Кейде ата-аналары саяжайға шақырғанда Денис олардың көңілін қалдырмауға тырысады. Бірақ ол 6 сотық жерді сатып алып, көкөніс пен жеміс өсіру ешқашан өзін ақтамайтын, еңбегі еш, тұзы сор жұмыс деп есептейді.
– Меніңше, бау-бақша өсіру қаржылық жағынан тиімді емес. Көлік отынына, жолға, бақшаны ұстап тұруға шығындану керек. Жұмсаған ақшаңды жинаған өніміңнің есебінен шығара алмайсың, тіпті шығыны бірнеше есе асып түседі. Оның үстіне бақшаны баптауға көп уақыт жұмсау керек, ал біз сияқты жас отбасыларда уақыт тапшы. Баланы түрлі үйірмелерге, өзге де дамытатын орталықтарға апару керек. Күн сайын қарбалас тірлік болғандықтан, саяжайға барып еңбектенуді уақыт көтермейді, – дейді Д.Трофимов.
Павлодар облысы