«Мен құдіреттің қолындағы қаламмын» деген қаламгер сөзінде жан бар. Қайбір ақын да заманының сұсы, ұлттық рухтың қозғаушы күші. Елімізге ерекше болмысымен танылған сондай ақындардың бірі – Ханбибі Есенқарақызының мерейтойы туған жерінде дүркірей өтті.
Ақынға арналған жыр мүшәйрасы
Ақын, Қазақстанға еңбегі сіңген қызметкер, «Барыс», «Парасат» ордендерінің, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Ханбибі Есенқарақызының мерейтойы Шымкентте екі күн қатарынан кең көлемде тойланды. Мейройтойдың алғашқы шымылдығы жыр мүшәйрасымен түріліп, Оңтүстік аспанына өлең-сөз моншағы шашылды. «Ханбибінің биігі» атты жазба ақындар жыр мүшәйрасына еліміздің әр өңірінен келген үздік ақындар қатысты. Қарымды бәйге үш ай бұрын жарияланып, өлеңдер онлайн түрде қабылданған. 50-ге жуық ақын қатысқан аламанда, жырлары топтан суырылып шыққандар ғана арнайы кешке шақырылған. Жүлдегерлерді анықтау үшін елге есімі мәлім ақындар қазылық етті. Атап айтсақ, ақын, Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Ғалым Жайлыбай, Парламент Мәжілісінің депутаты Қазыбек Иса, филология ғылымдарының кандидаты, ақын Оңайгүл Тұржан, «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы Бауыржан Жақып, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты Бақытжан Алдияр дара шапқан жеңімпаздарды анықтады.
– Ханбибі Есенқарақызы, бұл – күллі Алаштың жүрегіне есімін жазған санаулы ақындардың бірі. Ханбибінің алғашқы өлеңдерінен бастап оқып өстік. Бүгінгі той ең алдымен – өлеңнің мейрамы. Қазақтың биікке жеткен қызының мейрамы. Осы мейрамға жан-жақтан жиналып келіп тұрмыз. Бүгінгі іс-шараның осылай басталуына өз басым ақын ретінде, азамат ретінде қатты қуанып тұрмын, – деді қазылар алқасының төрағасы Ғалым Жайлыбай.
Іс-шара барысында еліміздің түкпір-түкпірінен келген ақындар өлеңдерін оқып, хан қызындай Ханбибісіне ілтипатын білдірді. «Ақынды ақын сүйемесе болмайды» деп Мұқағали жырлағандай, Ханбибі ақынның өмірге деген құштарлығы мен туған жерге сүйіспеншілігін, қазақ әйелінің қайсар рухы мен нәзіктігін өрнектеуде ақындар барын салды. Мүшәйраға арнайы қатысқан көрнекті ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Иран-Ғайып сөз алып, сиреп қалған буынның дара жұлдызы атанған Ханбибі Есенқарақызының шашбауын көтеріп келгенін тілге тиек етті.
– Біздің қатарымызда Кеңшілік, Жарасқан, Дәуітәлі бар еді, бәріміз бірге жүруші едік. Бүгінде қатарымыз сиреген. Сол қатардағы көзі тірі, күллі қазақтың Ханбибісіне айналған ақынның мүшәйрасына қатысып отырмын. Ханбибі, сен қайсар ақынсың, шыншыл ақынсың, – деген ол замандасына арнау жырларын оқыды.
Жыр мүшәйрасының бас жүлдесі Иран Ғайып ақынға бұйырса, Түркістан облысының тумасы, жас ақын Сабыржан Ахан бірінші, Астана қаласынан келген Айжан Табаракқызы мен алматылық Мағиза Құнапияқызы екінші орынды өзара бөлісті.
«Сендегі мені өшірме...»
Кешқұрым Ж.Шанин атындағы қалалық академиялық қазақ драма театры «Сендегі мені өшірме» поэтикалық толғауының премьерасын ұсынды. Ханбибі Есенқарақызының өлеңдері оқылып, сахналық қойылымдармен астасқан туындылар көрермен жүрегіне жетті. Жастар арасында ажырасудың көбеюі мен қоғамдағы түрлі өзгеріс, қазіргі жас отбасылардың қиындығы мен күресі, махаббат пен сатқындық, сезім тақырыптары қозғалып, поэзия мен музыка тілінде сөйледі.
Санқилы оқиғаларымен шебер өрбіп отырған сахналық қойылымның қоюшы режиссері Мөлдір Айдарқызы елеулі жұмыс барысын айтып өтті.
– Дайындыққа бірнеше ай уақыт жұмсадық. Ақынның «Нұрикамал» әніне кино түсіріліп, спектакльдер қойылып жатыр. Біз басқаша форматта, ерекшелікпен, жастардың талғамына сай туынды әзірледік. Ғұмырлы болады деген сенім мол, – деді қоюшы режиссер.
Қойылым арқылы көрермендер ақынның рухани әлемімен танысып, шығармашылығын тереңірек ұғуға жол ашты. Іс-шара соңында қала әкімінің орынбасары Сәрсен Құранбек Шымкент қаласы әкімінің ықылас гүлін табыстап, Ханбибі Есенқаразының ақындық, адамдық, азаматтық қырларына тоқталды.
Алаш жолындағы ақын
Мерейтойдың келесі легі Шымкент қаласындағы Өзбекәлі Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университетінде жалғасты. «Алаш аманатын арқалаған «Ақ жол» және Ханбибі Есенқарақызы» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияны университет ректоры Гүлжан Сүгірбаева ашып, ақынның Алаш жолын зерттеудегі еңбегіне тоқталды. Шымкент қаласы әкімінің орынбасары Сәрсен Құранбек, академик Оразалы Сәбденов, Қазақстан Жазушылар одағының хатшысы Бауыржан Жақып, М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының директоры Кенжехан Матыжанов, Түркиядағы Гази университетінің профессоры Мұса Йылдыз құттықтау сөз сөйлеп, Ханбибі Есенқарақызының тұлғалық қырларына тоқталды.
Мұнан кейін академик Ханкелді Әбжанов, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ «Алаш» ғылыми-зерттеу институтының директоры Сұлтан-Хан Аққұлұлы бастаған ғалымдар баяндама жасап, Алаш қайраткерлері мен «Ақ жол» газетінің ел тарихында алатын орны мен оны зерттеу мәселелері жөнінде сөз қозғады.
– Айта кетейік, 1920–1922 жылдары сегіз нөмірі ғана шығып, кейін жабылып қалған «Шолпан» әдеби-саяси журналын Өзбекстандағы мұрағаттан алып, оны араб графикасы негізіндегі төте жазудан кириллицаға аудартқан, сол форматпен кітап етіп шығарған Ханбибі Есенқарақызының еңбегі өлшеусіз. Сол сапарында «Ақ жол» газетінің 5-6 нөмірін Өзбекстаннан тапқан Х.Есенқарақызы басылымның 1920–1926 жылдары аралығында шыққан 613 нөмірін Ташкент, Мәскеу, Орынбор, Санк-Петербург пен Алматының бүкіл архиві мен кітап палатасын, мемлекеттік мұражай, орталық кітапхана мен тіл академиясының архивтерінен іздеп табады. Бәрін жиып-теріп, «Ақ жолды» баспадан 25 том кітап етіп шығаруы еліміздің рухани қазынасына қосылған мол байлық деп білеміз, – деді Сұлтан-Хан Аққұлы.
Халықаралық конференцияға барлығы 50 шақты ғылыми зерттеу еңбек келіп түскен. Оның ішінде көрші Қырғызстан, Өзбекстан, Ресей ғалымдары да бар. Айта кетейік, конференцияда Ханбибі Есенқарақызының «Көктеммен қоштаспаған жаз» кітабының тұсауы да кесіліп, ақынға Ө.Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университетінің құрметті профессоры атағы берілді.
«Хан қызындай Ханбибі»
Конференциядан соң, кешке Шымкент қаласындағы «Түркістан» сарайында «Хан қызындай Ханбибі» атты шығармашылық кеш өтті. Кешке қала халқымен бірге құрметті меймандар, талантты жастар, майталман өнерпаздар қатысып ақынға құрмет көрсетті.
Шараға арнайы келген қала әкімі Ғабит Сыздықбеков Ханбибі Есенқарақызының ақындық, азаматтық тұлғасына тоқталды.
– Поэзия әлемінде қайсарлық пен адалдықтың рәмізі болған Ханбибі Есенқарақызы қазақ әйелінің бейнесін айқындаған «Жібек» повесі арқылы проза жанрында да айрықша із қалдырды. Қаламыңыздан шыққан «Алтынай», «Нұрикамал», «Қадиша» сынды әндер халық арасында кең таралды. Сіз ұлт мұрасын дамыту жолында аянбай тер төктіңіз. Саяси қуғын-сүргін құрбандарына қатысты тарихи шындықты қалпына келтіру жолында үздіксіз қызмет еттіңіз. «Қазақ тілі» қоғамында мемлекеттік тілдің кең ауқымда қолданысқа енуіне үлес қостыңыз. Бұл рухани тұтастық пен ұлт болмысын сақтаудағы маңызды қадам деп білемін, – деді қала әкімі Ғабит Сыздықбеков.
Кеш соңында Ханбибі ақын уақыт пен заман, адам мен қоғам туралы жаңа жырларын оқып, көрерменмен көкейдегі ойларын бөлісті. Екі күнге созылған жыр мерекесінен толағай әсер алған Оңтүстік жұртшылығы ақынға құрмет көрсетіп, сахнаға шығып толассыз ықыласын білдірді.